Boğaziçi Üniversitesi İktisat Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ceyhun Elgin, tıpkı kısımdan Dr. Öğr. Üyesi Orhan Torul ve hala Tilburg Üniversitesi’nde doktora çalışmalarını sürdürmekte olan Boğaziçi Üniversitesi İktisat Kısmı mezunu araştırmacı Ertunç Aydoğdu, bir devir televizyonda büyük ilgi gören ‘’Var mısın Yok Musun?’’ yarışının datalarından yola çıkarak Türkiye’deki risk tercihlerini ölçen bir makaleye imza attılar. ‘’Risky choices in a natural experiment from Turkey: Var Mısın Yok Musun?’’ başlığıyla Journal of Behavioral and Experimental Economics’de yayımlanan makale Eylül 2007-Mayıs 2010 devrinde yayımlanan yaklaşık 300 programdan elde edilen datalarla hazırlandı.Hatırlanacağı üzere, yurtdışındaki Deal or No Deal formatının Türkiye’de yayınlanan birinci yarış programı olan Var mısın Yok musun? yarışında yarışmacılar 1 TL’den 500 bin TL’ye kadar ölçü bulunan 26 kutudan birini seçiyor ve kendi kutusunu öğrenmek için geriye kalan kutuları açıyordu. Son 5 kutu kaldığında elinde kalan ölçülere nazaran banka yarışmacıya bir teklif gönderiyordu. Yarışmacı teklifi kabul ederse teklif edilen paraya sahip oluyor; kabul etmezse kendi kutusundaki parayı kazanıyordu. Yayınlandığı periyotta Türkiye’de epey tanınan olan yarış programı, yaklaşık tıpkı tarihlerde dünyanın 30’a yakın ülkesinde farklı versiyonlarla yayınlanmış ve ilgi toplamıştı. Kelam konusu yarış, ABD, Hollanda ve Almanya’daki dataların dahil edildiği bir milletlerarası araştırmaya da bahis olarak American Economic Review mecmuasında yayınlanmıştı.
300 program izlenerek data toplandıProf. Dr. Elgin, Dr. Öğr. Üyesi Torul ve araştırmacı Aydoğdu ise ‘’Var mısın Yok musun? yarışına katılan Türkiye’deki yarışmacıların risk tercihlerini ölçmeyi hedefleyen araştırmalarında yaş, cinsiyet, coğrafya, meslek üzere farklı kriterleri göz önünde bulundurarak bireylerin riskle ilgili tavırlarını tahlil ettiler. Prof. Dr. Ceyhun Elgin, araştırmanın öyküsünü şöyle anlattı:
“2018’de ABD’ye gitmeden evvel lisans öğrencilerinin araştırma yapmasına yönelik seçmeli bir ders açmıştım. Var mısın Yok musun? müsabakasını bir araştırma konusuna dönüştürme fikri ise Orhan Torul hocadan çıktı. Var mısın Yok musun? ABD, Fransa, Hollanda, Almanya üzere ülkelerde Deal or No Deal ismiyle yayınlanan ve iştirakçilerin alabilecekleri riski ölçme mantığında kurgulanmış bir yarış. Araştırmada misyon alan lisans öğrencilerimiz yayıncı Acun Medya’nın ofisinde saatler süren bir çalışmayla yaklaşık 300 programı izledi ve bilgi topladı.
Katılımcıların yaş, cinsiyet, meslek, eğitim düzeyi, uygar durumu üzere özelliklerini istatiksel tahlile tabi tuttuk. Bu ölçüdeki bilgiyi tahlil edebilmek için bir harika bilgisayara muhtaçlığımız oldu Ben o periyot sabbatical müsaademi kullanmaktaydım ve Boston’daydım. Oradaki üniversitede harika bilgisayar kullanarak tahminlemeleri yaptık.
Bu yarış konseptine dair American Economic Review’da yayınlanan ve muharrirleri ortasında Nobel ödüllü Prof. Richard Thaler’in de yer aldığı bir öbür makale daha evvel yayınlanmıştı. O makalede araştırmacılar Almanya, Hollanda ve ABD’den bilgilerle çalışmışlardı. Bizim araştırmamız ise bu üç ülkenin yanı sıra Türkiye’den datalar içerdiği için gelişmiş ülkeler ile gelişmekte olan ülkelerdeki risk tercihlerini kıyaslamak açısından araştırmaya katkı sağlamış oldu. Ayrıyeten sayılan bu üç ülkeye nazaran çok daha fazla iştirakçiyle (300 kişi) araştırmaya katkı sağlamış olmamız bizim açımızdan kıymetliydi. Araştırmamızın bir öteki bilgi avantajı da Türkiye’deki müsabakanın ödül ölçüsündeki değişikliklerdi. Kimi kısımlarda ödül ölçüsündeki değişiklikler olması ve ödül ölçüsünün artmasıyla iştirakçilerin risk tercihlerindeki değişimi tahlil edebildik.”
Kadınlar riski sevmiyor; eğitim seviyesi yükseldikçe risk almaktan kaçıyoruz
Elde edilen datalar ışığında Türkiye’den iştirakçilerin ABD, Hollanda ve Almanya’daki iştirakçilerle kıyaslandığında riskten kaçınan bir yapıya sahip olduğuna dikkat çeken Elgin öne çıkan bulguları şöyle belirtti:
“Demografik datalara baktığımızda bayanların ve üniversite mezunu iştirakçilerin riskten kaçındığını gördük. Bir başka deyişle bayanlar risk alma konusunda erkeklere nazaran daha temkinliydi. Ayrıyeten farklı bölgelerden yarışmacıları da tahlil ettik. Karadeniz ve Akdeniz’den gelen yarışmacılar daha az risk sever bir profil çizdi. Yaş ortalaması 30.82 olan yarışmacıların yüzde 54’ü bayandı, yüzde 61’i ise üniversite mezunuydu. Türkiye’deki müsabakada kazanılan ortalama mükafatın ölçüsü 56.500 TL iken Hollanda’da 227 bin Euro, ABD’de 122 bin USD, Almanya’da ise 20 bin Euro idi. Bu da Türk halkının daha düşük tekliflere de razı olabildiğini göstermesi açısından dikkat cazip bir sonuçtu.”
Yarışma toplumsal bilimcilere doğal bir deney ortamı sundu
Yarışmanın farklı isimlerle dünyanın farklı ülkelerinde yayına girdiği devirlere bakıldığında ekseriyetle 2008-2010 tarihlerinin öne çıktığını vurgulayan Elgin, Türkiye özelinde ekonomik panorama açısından programın 2008 krizinin yaşandığı periyoda denk geldiğini de ekledi. Bireyler ve toplumların risk tercihlerinde kültürel, toplumsal, coğrafik, tarihî olmak üzere pek çok faktörün dikkate alındığını vurgulayan Elgin, ekonomik ve siyasi krizlerin insanları riskten kaçınmaya yönelttiğini, bu şartlar ortadan kalktığında bireylerin daha risk sever bir tavır izleyebileceğini kaydetti.
Yarışmanın aslında bir doğal deney ortamı sunduğunu belirten Ceyhun Elgin kelamlarını şöyle noktaladı: “Sosyal bilimlerde deney yapmak epeyce zordur. Psikoloji ve İktisat alanında Boğaziçi’nde gerçekleştirdiğimiz çeşitli deneyler var lakin bu müsabaka programında olduğu üzere yüksek ölçülerde mükafatlar sunabilmemiz imkânsız. Bu doğal deney ortamı deneysel iktisat çalışan araştırmacılar için bulunmaz bir fırsat oldu. Gerçek bir ömür tecrübesini araştırma konusu yapmak bize avantaj sağladı.”
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
