TÜSES’in ‘İstanbul’daki Suriyeli Sığınmacılara Yönelik Algı ve Tutumlar Araştırması’ Sonuçları

İstanbul’da yaşayan Suriyelilere odaklanan en kapsamlı araştırmalardan biri olan “İstanbul’daki Suriyeli Sığınmacılara Yönelik Algı ve Tavırlar: Partizanlık, Yabancı Aykırılığı, Tehdit Algıları ve Toplumsal Temas Araştırması” yayınlandı. Türkiye Toplumsal Ekonomik ve Siyasal Araştırmalar Vakfı’nın (TÜSES), Heinrich Böll Vakfı’nın desteğiyle gerçekleştirdiği araştırmanın çarpıcı sonuçlarına nazaran; yüzyıllardan beri farklı din, lisan, ırklara açtığı kapısıyla “Dünya Şehri”, “Kültürler Başkenti” olarak anılan İstanbul’un sakinleri, sayıları 1 milyona yaklaşan Suriyelileri kültürel açıdan ötekileştiriliyor ve toplumsal münasebet kurmaktan kaçınıyor. Göçün birinci dönemlerinde resmi devlet söyleminin temelini oluşturan ‘din kardeşliği’ vurgusu ise öncelikle ekonomik, sonrasında milliyetçi, yabancı karşıtı eğilimlerin artan tesiriyle giderek yok oluyor. Entegrasyon için siyaset tekliflerini de içeren araştırma kapsamında İstanbul’da 34 ilçeye bağlı 111 mahallede, 16 odak küme görüşmesi gerçekleştirildi, bu görüşmelerden seçilen 32 kişiyle derinlemesine mülakat yapıldı, bunun yanı sıra İstanbul’da yaşayan 18 yaş ve üzerinde Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı 2 bin 284 kişiyle bir anket çalışması yürütüldü. Cumartesi günü araştırmayı yürüten Dr. Burcu Memnun, Dr. Osman Savaşkan ve Kerem Morgül’ün iştirakiyle düzenlenen çevrimiçi toplantıya çok sayıda siyasi parti temsilcisi, STK yöneticisi ve gazeteci katıldı.

Demokrasi zıddı hareketlerin beslendiği bahis: Göç

Toplantının açılış konuşmasını yapan TÜSES Lideri Celal Korkut Yıldırım, göç kavramının bugün dünyanın en büyük problemlerinden biri olduğu belirterek, araştırmanın siyasilere ve karar vericilere kritik bilgiler sunan bir rehber niteliğinde olduğunu söyledi. Yıldırım şöyle devam etti: “İnsanlık tarihi göç üzerine şurası. En büyük sıkıntılardan biri ise göçmenlerin entegrasyonu. İç ve dış göçlerle nasıl yaşayacağımıza yönelik siyasetler üretmemiz toplumun refahı için giderek daha kıymetli hale geliyor. TÜSES’in misyonu olan farklılıklarla bir ortada yaşamak için tahlil teklifleri de sunan araştırmamız, toplumun algı ve tavırlarını göstermesinin yanı sıra farklı siyasi kültürdeki toplumsal kısımların algılarını da araştıran ağır bir çalışma oldu.”

Heinrich Böll Vakfı Göç Mülteciler ve Dış Siyasetten Sorumlu Proje Koordinatörü Cem Bico da araştırmanın göç ve göçmen zıtlığı alanında yapılan çalışmalara değerli katkılar sunacağına inandıklarını belirterek, “Dünya çapında demokrasi aksisi hareketlerin en fazla beslendiği bahislerden biri göç ve göçmenler. Bu araştırmanın göç olgusu ile en ağır karşılaşan ülke olan Türkiye’nin bu bahiste siyasetler geliştirmesine vesile olmasını umuyoruz” diye konuştu.

“Yabancı aksiliği Türkiye’nin kendi toplumsal bölünmelerinden etkileniyor”

Araştırmayı yürüten Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Öğretim Üyesi Osman Savaşkan da Türkiye’nin hem siyasi ve ekonomik geleceği hem de toplumsal barışı açısından hayati kıymette bir bahis olan göçle ilgili bilgiye dayalı güçlü rapor oluşturarak, bu alandaki çalışmalara bir katkı sunmak istediklerini kaydetti. Savaşkan şöyle devam etti:

“Araştırmamız Suriyeli sığınmacılara yönelik olumsuz algı ve tavırların tek bir nedene bağlanamayacağını, tersine siyasi, kültürel ve ekonomik boyutları olan çok katmanlı bir sorun olarak görülmesi gerektiğini ortaya koyuyor. Ayrıyeten Suriyeliler hakkındaki dışlayıcı tavırlar kısmen daha genel bir yabancı karşıtlığını yansıtıyor ve Türkiye’nin kendi toplumsal bölünmelerinden besleniyor. Örneğin muhalif bölümlerde sığınmacıların iktidar lehine bir oy deposu olacabileceği ve böylelikle siyasi istikrarları karşı tarafın lehine bozabileceği derdi var. Seküler kısımlarda de Suriyelileri Türkiye’nin yüzünü büsbütün Ortadoğu’ya dönmesi, çağdaş hayat üslubunun gerilemesi ve bayan haklarının aşınması ile ilişkilendirenler var.”

Toplum Suriyelilerle toplumsal münasebet kurmaya uzak duruyor

Parti kimliği temelinde ayrışmaların da incelendiği rapora nazaran, partiler ortasında farklılıklar olmasına rağmen tüm partlerin seçmenlerinde Suriyelilere yönelik tehdit algılamaları baskın. Suriyelilerle toplumsal alaka kurmaya en açık kesim HDP’liler, en kapalı kesim ise CHP, GÜZEL Parti ve MHP seçmenleri. Raporun temel tasalara odaklanan bulgularına nazaran ise iktisat kritik bir ehemmiyete sahip. Tehdit algılarında birinci sırayı Suriyelilerin yerli halkın iş imkânlarını azaltması (yüzde 70.81) alırken, bunu çok çocuk yaparak nüfus istikrarlarını bozmaları (66.13), çağdaş yaşam üslubuna tehdit oluşturmaları (59.86), kamusal alan ve hizmetlerden faydalanmayı zorlaştırmaları (59.43) cevapları izliyor.

Açık kapı siyasetine takviye yüzde 36’ya düştü

Rapora nazaran Ankara’nın Suriye’deki iç savaşın birinci yıllarında Türkiye’ye sığınanlar için uyguladığı açık kapı siyasetinin gerçek olduğunu düşünenler yüzde 35.49’da kalıyor. Açık kapı siyasetini onaylayanlar AK Parti taraftarları ortasında bile azınlıkta kalırken, getirilen tenkitlerde çoklukla sürecin uygun yönetilemediğine vurgu yapılıyor. Suriyelerin yerleşimiyle ilgili en çok tercih edilen karşılıklar, yüzde 25.54 ile “Suriye’de oluşturulacak güvenli bölgelere yerleştirilsinler” ve yüzde 22.88 ile “Türkiye içinde kurulacak mülteci kamplarına yerleştirilsinler” oldu. Hem Türk milliyetçiliğinin hem de etnik dert düzeyinin koşullu vatandaşlığa takviyeyle güçlü bir biçimde bağlı olduğunu ortaya koyan rapora nazaran Suriyeli sığınmacılara yönelik olumsuz reaksiyonlar yalnızca onlarla ilgili değil, tıpkı vakitte genel bir yabancı düşmanlığı içeriyor. Din kardeşliği telaffuzuna katılanlar ortasında bile çoğunluk Suriyelileri ekonomik bir yük olarak tanımlıyor ve sığınmacıların Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarına kıyasla ayrıcalıklı muamele gördüklerini düşünüyorlar.

Rapordan Öne Çıkan Öbür Bulgular

• Uluslararası Göç Örgütü’nün yakın vakitte yaptığı bir çalışmada İstanbul’daki Suriyelilerin sayısının 1 milyona yaklaştığı varsayım edildi. İstanbul’daki yabancı göçmen sayısının 1 milyon 600 bin’i, yani yerli nüfusun yüzde 10’unu aştığı öngörülüyor.

• İstanbullular genel olarak yabancı göçmenler- özel olarak ise Suriyeli sığınmacılar- hakkında son derece olumsuz hisler taşıyor. Mahallelerine Suriyeli ailelerin taşınmasından rahatsız olmayacağını belirtenlerin oranı yüzde 27.10.
• İstanbullular gündelik hayatlarında Suriyeli sığınmacılarla hayli sık bir formda karşılaşıyor. Lakin bu tür yüzeysel müsabakaların ötesinde Suriyeli bir sığınmacıyla yakın ve düzenli bağlantılar kuranların oranı yalnızca yüzde 6.34.
• Suriyeli bir sığınmacıyla yakın ve düzenli bağlantılar kurmuş kimseler onlara çok daha olumlu yaklaşıyor.
• Katılımcıların yüzde 66’sı “Suriyeli sığınmacılar Türk vatandaşlarına kıyasla ayrıcalıklı muamele gören insanlardır” derken, yüzde 64 “Suriyeli sığınmacılar ekonomik olarak bize yük olan insanlardır” diyor.
• Ülkenin ekonomik gidişatı hakkındaki korkular arttıkça, Suriyelilere yönelik negatif hisler de artıyor.
• Mazlum ve din kardeşi tanımlamaları kelam konusu olduğunda kıymetli ayrışmalar ortaya çıkıyor. Suriyeli sığınmacılarla Türkiye vatandaşları ortasında ortak bir kimlik kuran din kardeşliği telaffuzuna katılanların çoğunluğu (yüzde 58.53) birebir vakitte Suriyelileri ekonomik bir yük olarak tanımlıyor.
• Odak küme görüşmelerinde sıklıkla lisana getirilen şikâyetlerden biri de Suriyelilerin lokal halkın park, bahçe, oyun alanı ve kıyılar üzere kamuya açık alanlardan faydalanmasını zorlaştırdıkları.
• Aylık hane geliri 7,500 TL’nin üzerinde olanlar ortasında kurallı vatandaşlığa dayanak oranının yüzde 41.64’ü bulması dikkat alımlı bir öbür bulgu. Bu oran, aylık hane geliri 2,500 TL’nin altında olanlar ortasında yüzde 18.28’e kadar düşüyor.
• Sığınmacıların değerlendirilmesinde sonlu olmakla birlikte tesirli olan bir öteki faktör de Türkçe bilgisi. Bu bulgular, Suriyeli sığınmacıların eğitim imkanlarından ve Türkçe lisan kurslarından azami ölçüde faydalanabilmesi için atılacak adımların toplumsal ahenge katkıda bulunacağına işaret ediyor.

Rapordan Entegrasyonu Kolaylaştıracak Siyaset Teklifleri

• Gerek okullar gerekse de belediyeler mahallî halkın Suriyeli sığınmacılarla toplumsal temasını artıracak eğitim, spor, sanat ve cümbüş faaliyetleri düzenlemeli.
• Suriyeli gençlerin örgün eğitime dahil edilmeleri ve mümkün olduğunca yüksek düzeyde eğitim almaları hem onların ömür standartlarını düzgünleştirmek hem de toplumsal ahengi kolaylaştırmak için elzem görünmekte.
• Mevcut Türkçe kurslarının kapasitesi artırılmalı ve yetişkin sığınmacıların bu kurslara erişimlerini kolaylaştıracak adımlar atılmalı.
• Gruplar ortasında çıkar çatışması izlenimi yaratmamak için toplumsal yardım programları mümkün olduğunca hem Suriyeli hem de Türkiye vatandaşı muhtaçlık sahiplerini kapsayacak biçimde yürütülmeli.
• Suriyelilere çalışma müsaadesi verilmesine yönelik toplumsal takviye an prestijiyle çok düşük olsa da bu türlü bir düzenlemenin getireceği yararlar kamuoyuyla paylaşılarak bu oranın üste çekilmesi mümkün.