Bireyin karar verirken bazen yanılgılar yapabileceğini de belirten Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Hatalar bizim içindir. Yanılgılarımız aslında büyümemizin, yaptığımız işin daha âlâ olmasının bir kesimidir. O yüzden kusur yapmaktan korkmamak gerekiyor. Kusur yapmaktan korkan beşerler ne yaparlar biliyor musunuz? Hiçbir şey yapmama yanlışı yaparlar. O küçük yanılgıyı yapmamaktan korkarken daha büyük bir kusur yaparlar” dedi.
Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, karar verme ve karar vermede tesirli olan ruhsal faktörler hakkında değerlendirmelerde bulundu.
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, 2000’li yıllardan itibaren psikolojinin en çok merak ettiği bahislerden birinin insanın nasıl karar verdiği ve beynin nasıl karar verdiğine ait çalışmalar olduğunu söyledi.
Yaşamın birinci yıllarından başlayarak karar veriyoruz
İnsanoğlunun hayatın birinci yıllarından itibaren birçok karar aldığını kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “İnsan doğar doğmaz hayatta bir seyahate çıkıyor. Annenin karnında çok konforlu bir alanda yaşarken dünyaya geldiği anda birinci şoku yaşıyor. Birinci reaksiyonu ağlamak oluyor. Beşere birinci itimat veren obje nedir? Annedir. Annenin kokusunu ve sıcaklığını alıp rahatlıyor, uyuyor. Kendine itimat alanı oluşturuyor. Çocuk daha sonra o inançlı alanda büyürken yürümeye başlıyor. Yürümeye başlamayla birlikte kararlar da başlıyor. Çocuk karar almayı birinci yürümeye başladığında öğreniyor ve en çok da oyun esnasında öğrenir. Buradaki oyuncakla mı oynayayım, yoksa bu oyuncaklı mı oynayayım diye karar veriyor.” dedi.
İnsanda başka canlılardan farklı olarak bir özgür irade işlevi olduğunu kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “İnsan bu özgür irade işlevi münasebetiyle kararları yalnızca temel gereksinimlerine nazaran almıyor. Hayallerine nazaran, kaygılarına nazaran alıyor. Beklentilerine nazaran alıyor. Hırslarına, isteklerine nazaran alıyor.” dedi.
IQ yükseldikçe alınan kararlar da artıyor
Karar verme konusunda bireyden bireye nazaran farklılık olduğunu da kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Karaciğer nasıl safra üretiyorsa beynimiz de niyet ve his üretiyor. IQ’su 70’in altında olanlar ortalama günde 300-500 söz ile konuşur. Hayatlarını sürdürürler ancak IQ yükseldikçe beyin bin söz, 2 bin söz, 3 bin söz, 5 bin söz üretiyor. Bunu yönetmek daha zordur. Devamlı kararlar vermesi gereklidir.” dedi.
OKB karar verme bozukluğudur
Beynin karar verme bozukluğu ile ilgili olan en kıymetli hastalığın obsesif kompulsif bozukluk yani OKB olduğunu kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Çünkü OKB hastaları bir türlü karar veremiyorlar. Yarım saat banyoda elini yıkıyor. Pak oldu mu, olmadı mı diye bakıyor.” Diye konuştu.
Karar verirken beynin ön bölgesi, tecrübe simülatörü olarak kullanılıyor
Sağlıklı beşerler karar verirken beynin ön bölgesini “deneyim simülatörü” olarak kullandığını kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, şunları söyledi:
“Aslında bu beynimizden daha büyük bir şey, kuantum beyin var. Kuantum beyin ile çalışıyor. Burada beynimizin üstünde bu türlü bir beynin olması gerekir. Nasıl fizikçiler şu anda atomu inceledikleri vakit yüzde 4’ü unsur, yüzde 96’sı antimadde diyorlar. Husus cinsinden olmayan, fizikî olmayan bir kesimi var cihanın. Karar verdiğimiz sırada beynimizin cinsinden olmayan bir kesimi var. Kuantum beyin, ekseriyetle şuur olarak biliniyor. Kişinin şuurlu olup, olmamasıdır. Şuurlu karar verip, vermemesidir. Bunun için beyin düşünürken ön bölgesini tecrübe simülatörü olarak kullanıyor. Ne yapıyor mesela, kişi geçmiş tecrübeleri alıyor ve öncelikleri belirliyor. Kişinin öncelik piramidi varsa kolay karar veriyor. Değerli olanları öne alıyor. Şayet değer piramidi varsa kolay karar veriyor. Endişeleri varsa, kişi şayet endişelerini biliyorsa kolay karar veriyor. Bireyde sonuç şuuru alışkanlığı varsa yani dürtüleriyle apansız karar vermiyorsa akıllı davranır. Mesela dürtüyle hareket eden çocuk yola birden fırlar. Hâlbuki sonuç şuuru olan çocuk ne yapar? Sağa bakar, sola bakar otomobil geliyor mu ona nazaran yola çıkar. Bilhassa hiperaktivite olan çocuklarda dürtü denetim bozukluğu olduğu için sonucu düşünmeden hareket ederler. Aklına birinci geleni yapar. Bu türlü durumlarda biz dikkat eksikliği, hiperaktivite de yalnızca ilaç vermiyoruz, sonuç şuuru üzerinde çalışıyoruz. Davranışının doğal sonucunu yaşamasını, görmesini sağlıyoruz. Karar vermeyi hayal ettiriyoruz. Karar vermeyi hayal et, artık bu kararı verirsen ne olur? Kısa vadeli sonuç ne olur, orta vadeli sonuç ne olur, uzun vadede sonuç ne olur? Bunu düşünmesi gereklidir.”
Bu kararı verirken beni ne bekliyor?
Karar vermede tek yanlışsız olmadığını belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “En uygun kararı kişi kendisi belirliyor, kısa vadeli sonuç kişinin mesela o ekseriyetle birkaç günlük önüne çıkacak ihtimalleri düşünmesi, orta vadeli sonuç birkaç aylık ihtimalleri düşünmesi, uzun vadeli düşünmesi yıllar hatta hayatın sonundaki ihtimalleri düşünmesidir. Bu kararı verirken beni ne bekliyor üzere düşünmek gerekiyor.” dedi.
Hatalarımız büyümemizin bir parçasıdır
Bireyin karar verirken bazen yanılgılar yapabileceğini de belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Hatalar bizim içindir. Kusurlarımız aslında büyümemizin, yaptığımız işin daha düzgün olmasının bir modülüdür. O yüzden kusur yapmaktan korkmamak gerekiyor. Yanılgı yapmaktan korkan beşerler ne yaparlar biliyor musunuz? Hiçbir şey yapmama kusuru yaparlar. O küçük yanılgıyı yapmamaktan korkarken daha büyük bir kusur yaparlar.” diye konuştu.
Mükemmel olmak isterken birçok şeyi kaçırmayın!
Mükemmelliyetçi olmanın pek çok olumsuz istikametleri olduğunu belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Siyah-beyaz düşünen tipler vardır. Ya siyah ya beyaz, gri alanlar yoktur. Bu şahıslar ya 100 alacak ya çalışmayacak. 97 alınca kendini kabahatler. Bu bireyler ekseriyetle eksiksiz olmak isterken birçok şeyi kaçırırlar.” dedi.
Sağlıklı karar vermede kendini tanımak gerekiyor
Sağlıklı karar vermede kişinin evvel önündeki sorunu tüm taraflarıyla bilmesinin ve kendini tanımasının değerine işaret eden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Karar vermeden evvel birinci başta sorunu tanıması lazım. Kendisini tahlil edecek. Güçlü tarafları, zayıf tarafları nedir onlara bakacak. Daha sonra data toplayacak. Bilgi topladıktan sonra kıymet ve önceliklerini belirleyecek. Daha sonra bu kararı verirken sonucun ne olacağını hayal edecek. Bu yalnızca kişinin hayatını ilgilendiren evlilik, yatırım üzere kararlarda değil, finansal kararlarda da değerlidir.” diye konuştu.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
