Vücuttaki yağ ölçüsünün artmasına bağlı kilo artışı olan obezitenin görülme sıklığı hem dünyada hem de ülkemizde giderek artıyor. Türkiye’de yapılan çalışmalar çocuk ve gençlerin yüzde 10-25’inin fazla kilolu yahut obez olduğunu gösteriyor. Obezite tedavisinde ömür uzunluğu sürecek sağlıklı beslenme ve hayat stili değişikliklerinin sağlanmasının kural olduğunu söyleyen Liv Hospital Çocuk Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Cengiz Kara pandemi periyodunda artan obezitenin nedenleri ve tedavisini anlattı.
SALGIN ÇOCUKLARDA DA KİLO ARTIŞI YAPTI
Tüm dünyayı etkileyen koronavirüs salgını ve bunun getirdiği hayat biçimi herkesi derinden etkiledi ve her türlü toplumsal felakette olduğu üzere çocuklar daha ağır etkilendi. COVID-19 salgınında çocuklar konutta hareketsiz kaldı. Okulların kapalı kalması ve eğitim hayatının bilgisayar/televizyon başında uzaktan sürdürülmesi bu hareketsiz hayatı daha da perçinledi. Konutta ekran karşısında uzun saatler geçiren çocukların beslenme alışkanlıkları da değişti, bilhassa hazır besin, abur cubur tüketimi arttı. Ne yazık ki bu olumsuz ömür biçiminin çocuklar üzerindeki tesirlerini kısa mühlet içinde gözlemlendi. Bu devirde kimi çocuklarda 5-10 kilograma varan yük artışları oldu. Ayrıyeten katkı hususları içeren hazır besin tüketiminin artması ve süratli kilo alımı ile birlikte, bilhassa kız çocuklarda göğüs gelişimi ile ergenlik belirtilerinin erken ortaya çıktığını gözlemledik. Bu süreç ebeveynlerin çocuklarının sıhhati hakkındaki tasalarını de artırdı.
PANDEMİDE ÇOCUĞUNUZU OBEZİTEDEN KORUMAK İÇİN TEKLİFLER
- İçinde bulunduğumuz salgın ve uzaktan eğitim sürecinde çocuklarda obezite ve erken ergenlik üzere büyüme meselelerinin oluşmasını önlemek için ailelere düşen vazifeler var. Öncelikle çocukların her türlü hareketini artırmak gerekiyor.
- Uzaktan eğitimde teneffüs ortaları çoklukla 15-20 dakika ortasında değişiyor; bu teneffüslerde, okulda olduğu üzere, çocukların bahçeye-dışarıya çıkması, nefes alması, koşması, oynaması sağlanabilir. Etraf bunun için uygun değilse mesken içinde oyun aktiviteleri için imkan yaratılmalıdır.
- Eğitimin tamamlanmasından sonraki akşam saatlerinde ebeveynlerin çocuklar ile birlikte yapacakları 30-60 dakikalık tempolu yürüyüşler hareketsizliği kırmak için tesirli olacaktır.
- Uzaktan eğitimde ders ve ödev için geçirilen ekran saatleri gereğince uzun, bu nedenle cümbüşe yönelik ekran saatlerinin (bilgisayar-video oyunları, tablet, telefon, toplumsal medya, internet vb.) kesinlikle kısıtlanması gerekir; bu mühletin hafta içi günlerinde 1, tatil günlerinde 2 saati aşmaması gerekir.
- Normal büyüme için okul çocuklarının en az 10 saat, ergenlerin en az 9 saat uykuya gereksinimi vardır. Buna nazaran yatağa gidiş saati gece 10-11’i geçmemeli ve bundan en az 2 saat evvel ekran ile bağlantı kesilmelidir. Ekranın mavi ışığı ve gerilim dolu bilgisayar oyunları gece düşük düzeylere inmesi gereken kortizol hormonunun yüksek ve gece yükselmesi gereken büyüme hormonunun düşük kalmasına neden olabilir. Bu hormon düzensizlikleri de obezite ve büyüme geriliğine yol açabilir. Uzaktan eğitimde gün uzunluğu ekran ışığına maruz kalan çocukların hiç olmazsa akşam saatlerinde ekrandan uzak tutulması sağlıklı büyüme açısından çok kıymetli olacaktır.
- Çocuklar öğün atlamadan kahvaltı, öğlen ve akşam yemeklerini tertipli yemelidirler. Ortalarda meyve ve gibisi orta öğünler alabilirler. Fakat paketli hazır eserlerin (çikolata, gofret, cips vb.) ve şekerli içeceklerin tüketimi ile gereksiz kalori alımına müsaade verilmemelidir. Hamburger, pizza üzere yüksek kalorili hazır besinler sipariş edilmemeli, konutta tencere yemeklerinin tüketilmesine özel ehemmiyet verilmelidir. Ayrıyeten makarna, patates, pilav, ekmek ve tatlıları içeren yüksek karbonhidrat içerikli öğünlerin porsiyonları küçük tutulmalıdır.
OBEZİDE NEDEN OLUR?
Temelde obezitenin iki tipi vardır: Hayat usulünden kaynaklanan kolay obezite. Endokrin ve genetik bozukluklardan kaynaklanan obezite. Bedendeki endokrin yahut genetik bir hastalık nedeniyle obezite oluşması az görülen bir durumdur. Çocukların yüzde 95’inde obezite alınan kalori ile harcanan kalori ortasındaki güç dengesizliği nedeniyle oluşur. Bedenimiz yürüme, koşma, konuşma, yediğimiz yiyecekleri sindirme, nefes alma ve beden ısısını müdafaa üzere günlük aktiflikleri yapabilmek için güç harcar. Ayrıyeten çocukların büyümek için güce muhtaçlıkları vardır. Günlük aktiviteler için harcanan ve büyümek için kullanılan bu güç besinlerden elde edilir. Şayet besinlerle alınan güç (kalori) fazla, buna rağmen günlük işleri yapmak için bedenin harcadığı güç az ise, o vakit artan güç bedende yağ kitlesi olarak depolanır. Böylelikle artan yağ kitlesine bağlı olarak kilo artar ve obezite oluşur. Bedene fazladan alınan her 7000 kalori yaklaşık 1 kilo yağ olarak depolanır. Kaloriyi almak kolay, yakmak ise zordur. Ne yazık ki, yanılgılı ebeveyn tavırları ve yanlış beslenme alışkanlıklarının yanı sıra günümüzdeki hayat şartları da çocukların şişmanlamasına elverişlidir.
Obezitenin yol açtığı sıhhat meseleleri nelerdir?
Obezite çocukluk çağından başlayarak çeşitli sıhhat sıkıntıları ve hastalıklara neden olur. Şişmanlık, 40 yaş civarı sigara içmeyen erişkinlerde kestirimi hayat mühletini 7-8 yıl, içenlerde ise 13-14 yıl kısaltır. Çocukluktan itibaren başlayan şişmanlığın ise ömür müddetini 15-20 yıl kısaltacağı varsayım ediliyor.
- İnsülin direnci sendromu (metabolik sendrom)
- Tip 2 diyabet (şeker hastalığı)
- Hipertansiyon (yüksek kan basıncı)
- Dislipidemi (kan yağlarında yükseklik)
- Ateroskleroz ve koroner kalp hastalıkları (damarlarda tıkanıklık)
- Böbrek hastalıkları
- Erken ergenlik
- Kızlarda adet düzensizlikleri ve kıllanma sorunları
- Safra kesesi taşları ve iltihabı
- Karaciğerde yağlanma ve hepatit
- Uykuda teneffüs düzensziliği, kısa nefes durmaları, horlama
- Solunum yolu enfeksiyonları ve astım
- İskelet meseleleri, kalça ekleminde kayma, bacaklarda eğrilme
- Cilt sıkıntıları, iltihaplar, kıvrım bölgelerinde deri renginin koyulaşması
- Kanser riskinde artma
- Ruhsal problemler, depresyon
Çocuklarda obezitenin tedavisi nasıl yapılıyor?
- Altında yatan hastalık varsa araştırılmalı: Öncelikle uzman bir doktor tarafından çocuk kıymetlendirilerek obeziteye yol açan bir hastalığın olup olmadığı ve obezitenin yarattığı sıhhat sıkıntıları araştırılmalıdır. Şayet hormonal-metabolik bir sorun saptanmış ise bunun tedavisi öncelik taşır. Kolay şişmanlığı olan çocuklarda ise beslenme ve ömür stilinin tekrar düzenlenmesi, (dengeli beslenme, sistemli spor yapma ve günlük ömürde hareketliliğin arttırılması) gerekir.
- Beslenme planı gözden geçirilmeli: Çocukların büyümeleri devam ettiği için erişkinlerdeki diyet modelleri, kalori alımının çok kısıtlanması çocuklukta uygun değildir. Kalori alımının sınırlanması çocuğun büyümesini bozar. Beslenme planının kesinlikle uzman tabip nezaretinde çocuğun yaş ve cinsiyetine uygun usulde olması ve çocuğun büyüme ve gelişmesinin sistemli olarak izlenmesi kıymet taşır.
- Aktivite artırılmalı: Tedavideki bir öteki kıymetli konu aktivitenin arttırılmasıdır. Şişman çoçuklarda günlük olağan aktiviteye ek olarak en az yarım saatlik orta derecede aktivite (aletli yahut oyun biçiminde olabilir), hafta sonları tertipli spor aktiviteleri ve yürüyüş yapması önerilir.
- Yaşam uzunluğu sürecek davranış değişikliği sağlanmalı: Çocuğun beslenme planına ahenk göstermesi ve daha hareketli bir hayat usulü sürdürmesi, besinin bir ödül ve maksat olarak görülmesinden vazgeçilmesi için gerekli ruhsal takviye verilmelidir.
- Aileler işbirliği yapıp çocuğa dayanak olmalı: Tüm ailenin işbirliği çok değerlidir. Çocuklarda şişmanlık tedavisinin gayesi sadece muhakkak bir müddette yük azalmasını sağlamak değildir; yük artışının durdurulması hafif, orta derecede kilolu birçok çocukta kafidir. Temel amaç ise, ömür uzunluğu sürecek sağlıklı beslenme ve hayat biçimi değişikliklerini sağlayarak yetişkin şişmanlığının oluşmasını önlemektir.
Obezitenin Önlenmesi İçin Doğum Sonrasına Yönelik Öneriler
Çalışmalar hazır mamalarla beslenmenin özel risk faktörü olduğunu ortaya koymaktadır. Anne sütü bebekler için en ülkü besin kaynağıdır ve şişmanlığa karşı esirgeyicidir. Daha uzun müddet anne sütü ile beslenen çocuklarda obezite daha az gelişmektedir. Münasebetiyle birinci 4-6 ay tek başına ve 1-2 yaşına kadar ek besinlerle birlikte anne sütü verilmelidir. Ek besinlere erken ve gereksiz geçilmemeli ve hazır mamalarla çok beslenme yapılmamalıdır.
Öte yandan kimi bebeklerin yalnızca anne sütü ile beslendikleri hayatın birinci 6 ayı içerisinde süratli kilo aldıkları gözlemlenir. Bu tıp bebeklerde iki özellik dikkat çeker: Anneler fazla kiloludur ve gün içerisinde bebeklerini sayısız sefer ve uzun mühletler yahut her ağladığında emzirirler. Obez annelerin bebeklerinin büyümesi yakın izlenmelidir. Süratli kilo alımı varsa emzirme sistemi denetim altına alınmalıdır. Ek besine geçiş devrinde güç yoğunluğu düşük besinler seçilmelidir. Anne sütü alamayan bebeklerde düşük protein içerikli formüla mamalar tercih edilmelidir. Özetle, bebeklikte obezitenin önlenmesine yönelik tekliflerimiz aşağıdadır:
- Bebekler 4-6 ay sadace anne sütü ile beslenmelidir.
- Katı besinler ve şekerli içeceklerin başlanması ertelenmelidir.
- Özellikle, formüla mama ile beslenenlerde katı besinler erken başlanmamalıdır.
- Bebek doyduktan sonra öğünü bitirmek için zorlanmamalıdır.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
