Günde binlerce turisti ağırlayan Kapalıçarşı’da “Kapalıçarşı Esnafının Dünden Bugüne Kültür ve Turizme Katkılarının Sosyolojik Tahlili” kapsamlı bir çevrimiçi anket çalışması gerçekleştirildi. Türkiye’nin farklı vilayetlerinden göç ederek Kapalıçarşı’da esnaflığa başlayan iştirakçilerin yüzde 27’si 11 yıldan fazla müddettir İstanbul’da yaşıyor. Büyük kente göçte en kıymetli etken yüzde 24.2 ile ‘geçim kaynağı elde etmek’ olarak ön plana çıktı. İştirakçilerin yüzde 38.7’si aile mesleğini sürdürdüğünü, yüzde 30.6’sı geçim kederi sebebiyle çalışıp para kazanmak için esnaflık yaptığını belirtti. Eskisi üzere çırak olmadığı için mesleğin sürdürülebilirliği ismine geriden gelen bir jenerasyonun olmadığının tabir edildiği araştırmada, esnafa nazaran Kapalıçarşı’nın hareketlenmesi için daha çok reklama ve tanıtıma muhtaçlık var.
Üsküdar Üniversitesi Sosyoloji Kısmı Lideri Prof. Dr. Ebulfez Süleymanlı önderliğinde ‘Kapalıçarşı Esnafının Dünden Bugüne Kültür ve Turizme Katkılarının Sosyolojik Tahlili’ üzerine Avrasya Üniversitesi Toplumsal Hizmet Kısmı Dr.Öğretim Üyesi Nihan Kalkandeler’in de faal misyon aldığı araştırma yapıldı.
Çevrimiçi oluşturulan ankete 62 Kapalıçarşı esnafı katıldı. Araştırma, genel olarak Kapalıçarşı’nın kültür ve turizme katkılarını saptamak, esnafın yerli ve yabancı turizme bakış açısını irdelemek, esnaflık mesleğinin bilinmeyen zorluklarına ışık tutmak, pandemi sürecinin tesir ve sonuçlarını tahlil etmek, mesleğin geleceğine dair teklifleri ortaya koymak maksadıyla gerçekleştirildi.
Farklı nesillerin bakış açıları incelendi
18-60 yaş ortasında farklı nesillerin bakış açılarının anlaşılmasını sağlayan anket iştirakçilerinin yüzde 90’ını erkek, yüzde 10’unu da bayanlar oluşturdu. İştirakçilerin yüzde 40.3’ünün lisans, yüzde 22.6’sının lise ve dengi, yüzde 12.9’unun önlisans, yüzde 9.7’sinin ilkokul ve yüzde 4.8’inin lisansüstü eğitim seviyesinde olduğu görüldü. Oranı düşük olmakla birlikte rastgele bir öğretim kurumundan mezun olmayan iştirakçiler da araştırmada yer aldı.
Kapalıçarşı’da Türkiye’nin her yerinden esnaf var
Kökenlere bakıldığında Ağrı’dan Kırklareli’ye ülkenin dört bir yanından göç etmiş olan iştirakçilerin yüzde 27.4 oranla 11 yıldan fazla müddettir İstanbul’da yaşadığı anlaşıldı. “İstanbul’a geliş nedeniniz nedir?” sorusuna esnafın yüzde 24.2’si ‘geçim kaynağı elde etmek için’, yüzde 21’i ‘kendi isteğimizle ailece göç ettik’ ve yüzde 17.7’si ‘eğitim sebebiyle’ cevabını verdi. İştirakçilerin yüzde 45.2’sinin doğma büyüme İstanbullu olduğu belirlendi.
Esnafın yüzde 41.9’u dükkan sahibi
Esnafın yüzde 51.6’sı uygar durum ile ilgili soruya ‘evliyim’, yüzde 38.7’si ‘bekarım’ karşılığını verdi. Çalışma durumu tahlilinde iştirakçilerin yüzde 35.5’inin fiyatlı çalışan, yüzde 41.9’unun dükkan sahibi ve yüzde 14.5’inin kiracı olduğu görüldü. Kapalıçarşı’da hem okuyup hem para kazanmak durumunda olan öğrencilerin de çok düşük oranla çalıştığı belirlendi.
Faaliyet alanları epey geniş
Faaliyet alanı açısından bakıldığında iştirakçilerin yüzde 22.6’sının çanta ve deri eserleri satan, yüzde 19.4’ünün kuyumculuk yapan, yüzde 17.7’sinin ise ikramlık eşya satışı yapan esnaflar olarak ön planda yer aldıkları belirlendi. Bunun yanı sıra, antik eşyalar, besin içeçek, tütün eserleri, lokum, deri, turistik eşya, el halısı, ayakkabı satışı yapan, kafe-restoran işleten, taş personelliği yapan ve döviz ofisi olarak kapalı çarşıda yerini almış esnaflar dikkat çekti. Bu sonuç da faaliyet alanlarının geniş bir alana yayıldığının anlaşılmasını sağladı. Bahsi geçen esnafın yüzde 32.3 oranla 1-5 yıl ortası, yüzde 19.4 oranla 20 yıl ve üzeri, yüzde 17.7 oranla 6-10 yıl ortası, yüzde 12.9 oranla 1 yıldan az, yüzde 11.3 oranla 11-15 yıl ortası bu mesleği icra ettiği görüldü.
Yüzde 38.7’si aile mesleğini sürdürüyor
“Neden Kapalıçarşı esnaflığı?” sorusuna iştirakçilerin yüzde 38.7’si ‘aile mesleğini sürdürüyorum’, yüzde 30.6’sı ‘geçim sıkıntısı sebebiyle çalışıp para kazanmak için’ cevabını verdi. Birikmiş parasıyla kendi işini kuranlar yüzde 16.1, kapalı çarşıdaki sirkülasyon sebebiyle müşteri potansiyeline güvenerek işini kapalı çarşıda kuranlar yüzde 14.5, daha evvelki işinden ayrılıp yeni iş kuranlar 12.9, turistlerle konuşup lisan öğrenme hedefiyle esnaflık yapanlar ise yüzde 9.7 oranla mesleğini sürdürüyor.
Turistle bağlantı kurabilmek önemli
Araştırmada yüzde 30.6 yerli turiste, yüzde 62.9 yabancı turiste satış yapan esnafın ortak bir lisan kullanması gerektiği sonucu ortaya çıktı. Esnafın daima turistle bağlantı halinde olmasından ötürü yabancı lisan bilgisinin, manaya ve konuşma yeterliliğinin de tespiti ehemmiyet arz ediyor. İştirakçilerin yüzde 74.2’sinin yüklü olarak İngilizceyi yüklü irtibat lisanı olarak kullandığı görüldü. İngilizceyi yüzde 30.6 ile Arapça, yüzde 17.7 oranla Rusça, yüzde 9.7 oranla Almanca ve İspanyolca, yüzde 6.5 oranla Fransızca ve yüzde 1.6 oranla Farsça takip etti. Birkaç yabancı lisanı hem anlayıp hem konuşabilen esnaf oranının ise yüzde 25.6 olduğu görüldü.
Esnaf pazarlık yapıp satın almayan müşteriden şikayetçi
Esnafın bağlantı kurmakta zahmet çekmesinin nedenleri sorulduğunda; müşteriyi mutlu etmenin zorluğunu yaşayanların oranı yüzde 41.9, yerli turistlerin daima pazarlık yapıp hiçbir şey satın almadan gitmelerinden ötürü kasvet yaşayan esnafın oranı yüzde 21, tıpkı halde yabancı turistin de pazarlık yapıp hiçbir şey satın almamasından ötürü düşünce yaşayan esnafın oranı yüzde 8.1 ve lisan sorunu yaşayan esnafın oranı ise yüzde 14.5 olarak belirlendi. Bu bilgilerin yanı sıra yüzde 22.4 oranla esnafın irtibat sorunu yaşamadığı sonucuna ulaşıldı.
Daha çok yabancı turistlerin ilgisini çekmek istiyorlar
“Yerli turistin mi yoksa yabancı turistin mi ilgisini çekmeyi tercih ediyorsunuz?” sorusuna iştirakçilerin yüzde 75.8’i ‘yabancı turistler’, yüzde 12.9’u ise ‘yerli turistler’ cevabını verdi. Hizmet kalitesinin sunumu ve müşteriye karşı tavırlar açısından “Yerli müşteriye de yabancı turist üzere ilgi gösteririm” vurgusu yüzde 69.4 oranına sahip oldu. “Alışveriş yapsa da yapmasa da müşteriyi itinayla ağırlarım” karşılığı ise yüzde 75.8 oranla sonuçlara yansıdı. Bu oranları, müşterinin her manada velinimet olduğu algısıyla ve iş ahlakı gereği mesleğini severek yapmakla bağdaştırmak mümkün.
Yerel kültürü tanıtmayı önemsiyorlar
Araştırmada esnafın kendini geliştirdiği ve yüzde 75.8 oranla işi işte öğrenip deneyim kazandıkları görüldü. Yüzde 22.6 oranla turizm alanında eğitimini almış esnafın varlığı da sonuçlara yansıdı. “Kültür turizmi mi yoksa alışveriş turizmini mi önemsiyorsunuz?” sorusuna yüzde 58.1 oranla ‘alışveriş turizmi, yüzde 32.3 oranla ‘kültür turizmi’ karşılığı verildi. “Yerel kültürü tanıtmak mı, yoksa tanınan olanı alıcıya sunmak mı kıymetli?” sorusuna esnafın yüzde 59.7’si ‘yerel kültürü sahiplenmeli ve turiste tanıtmalı’ cevabını verdi. Yüzde 30.6 oranla ise ‘popüler olanı takip edip satmalı’ karşılığı alındı. İçinde bulunulan periyoda nazaran kaideler değiştiğinden ‘her ikisi de olmalı’ yanıtı yüzde 6.4 oranla sonuçlara yansıdı.
Yüzde 27.4’ü iş saatleri dışında spor yapmayı tercih ediyor
“İş saatleriniz dışında yapmaktan hoşlandığınız aktiviteler nelerdir?” sorusuna esnafın yüzde 27.4’ü ‘spor yapmak’ yüzde 21’i ‘müzik dinlemek’, yüzde 16.1’i ‘film izlemek’, yüzde 8.1’i ise ‘kitap okumak’ karşılığını verdi. Ayrıyeten piknik yapmak, görüntü izlemek, çocuklarıyla vakit geçirmek, bilgisayar oyunu oynamak, gezmek ve aile ile vakit geçirmek üzere aktiviteler de tercihler ortasında yer aldı.
Yüzde 30.6’sı kitap okumuyor
“Ne çeşit kitaplar okuyorsunuz?” sorusuna iştirakçilerin yüzde 16.1’i bilimsel, yüzde 14.5’i roman, yüzde 12.9’u dini içerikli kitap, yüzde 12.8’i ise macera çeşidi karşılığını verdi. Tıpkı vakitte dünya klasikleri, gazete, mecmua, tarihi roman, polisiye, bilim-kurgu roman ve şahsî gelişim kitaplarının da tercihler ortasında yer aldığı görüldü. Kitap okumadığını belirten iştirakçilerin oranı yüzde 30.6 oranla dikkat çekti.
Pandemi süreci Kapalıçarşı esnafını etkiledi
Araştırma, pandemi sürecinde esnafın maddi taraftan ziyan gördüğünü ve en çok da dükkan kiralarını ödeme zorluğu çektiklerini gözler önüne serdi. Satış yapamadığı için çıkar elde edemeyen ve kiralarını da ödeyemeyen esnafın kepenk indirdiği, ekonomik istikametten büyük ölçüde sorun yaşadıkları, turist gelmediği için ziyan ettikleri, rastgele bir takviye alamadıkları ve sıkıntı vakitler geçirdikleri anlaşıldı. Hatta sıhhat sorunu yaşayanların, Covid’e yakalanmaları nedeniyle hayatını yitirenlerin ve dükkanını kapatanların da olduğu gözlemlendi. Ruhsal manada dert, kaygı, tasa yaşadıklarını belirtenler de pandemi sürecinin esnafın iş ve özel hayatında olumsuz tesirlere sebep olduğunun anlaşılmasını sağladı.
Pandemi sürecinde iş yapabilen esnaf ise Rusya, Azerbaycan, Arabistan, Pakistan, Balkan ülkeleri, Polonya’dan gelen turistlere satış yapabildiklerini belirtti. Bu durum ise yabancı turistin satışlara belirli bir ölçüde de olsa hareketlilik kattığını gösterdi. Türkiye’den yerli turist ziyaretinin olmaması nedeniyle yerli turizmin durma noktasına geldiği tespit edildi.
Esnaf gelecek beklentisi içinde
Mesleklerinde her daim sirkülasyon olmasının bir kesim esnaf için umut vaat ettiği görüldü. Olumsuz niyetler içinde olan esnaf da üretimin zorlaşmasını sebep gösterdi. Eskisi üzere çırak olmadığı için mesleğin sürdürülebilirliği ismine geriden gelen bir jenerasyonun olmadığı tabir edildi. Turizmin ve Kapalıçarşı’nın sonunun gelmeyeceği lakin kesimlerin günün şartlarına nazaran değişebilme ihtimali öne sürülerek kuyumculuğun çarşıda giderek azalacağı tabir edildi. Esnaflık mesleğinin geleceğinin parlak, önünün açık olduğu tarafında de olumlu yorumların varlığından bahsetmek münkün.
Kapalıçarşı’nın tanıtıma gereksinimi var
“Kapalıçarşı’nın daha hareketlenmesi için yetkililer tarafından ne üzere tedbirler alınmalı?” sorusuna daha fazla reklam gerektiği, tanıtımlara muhtaçlık duyulduğu, tadilatların süratlice yapılması gerektiği, ulaşım sıkıntısının çözülmesi ve otoparkın düzenlenmesi gerektiği, kira yardımı üzere maddi takviyelere gereksinim duyulduğu, güvenlik tedbirlerinin arttırılması gerektiği, kültürel aktifliklerin düzenlenmesi gerektiği verilen karşılık ve teklifler ortasında öne çıktı.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
