1. COVID-19 sonrası en sık görülen şikayetler nelerdir?
“Uzun müddetli COVID-19”, virüsle birinci kere enfekte olduktan sonra haftalar yahut aylar sürebilen yahut enfeksiyondan bir müddet sonra ortaya çıkabilen bir dizi semptomdur. Bu süreçte hastalık hafif seyredebilir yahut belirtileri olmayabilir. “Uzun müddetli COVID-19” yaşayan şahıslar;
Geçmeyen yorgunluk,
Düşünme yahut konsantre olma zorluğu (“beyin sisi”),
Baş ağrısı,
Koku yahut tat kaybı,
Ayakta dururken baş dönmesi,
Kalp çarpıntısı ve taşikardi,
Göğüs ağrısı,
Nefes almada zahmet yahut nefes darlığı,
Öksürük,
Eklem yahut kas ağrısı,
Depresyon yahut telaş,
Ateş üzere semptomlar yaşayabilmektedir.
2. COVID-19 enfeksiyonu olan bir kişinin bulaştırıcılığı ne kadar mühlet devam eder?
COVID-19 enfeksiyonu sonrası immün sistemi baskılayan hastalığı olmayan ve immün sistem baskılayan ilaç kullanmayan hastalar 10 günden sonra izolasyonları sona ermekte ve bulaştırıcılık özelliklerinin olmadığı kabul edilmektedir. Lakin İngiltere (B.1.1. 7), Güney Afrika (B.1.351) ve Brezilya (P.1) mutasyonlarının pandemide baskın hale gelmesiyle yeni çalışmalar yapılmış ve yeni görüşler ortaya çıkmıştır. Daha bulaşıcı olduğu bilinen bu mutasyonlarda izolasyon müddetinin 14 gün olması gerektiğini tabir eden yani bulaştırıcılık müddetlerinin daha uzun olabileceğini söyleyen çalışmalar mevcuttur.
3. COVID-19 belirtileri olan ya da temaslı bir kişinin test sonucu negatif çıktıysa tekrar olumluya dönme ihtimali var mı?
Bireyde hastalık belirtileri varsa lakin test sonucu negatif ise yeniden de maske, ara, hijyen ve toplumsal izolasyon önlemlerine uymaya devam etmesi kıymetlidir. Bulaşın birinci günlerinde test sonucu negatif çıkabilmektedir. Mutasyonlu COVID-19 virüsü ile birlikte de birinci birkaç test negatif çıktıktan sonra müspet sonuç tespit edilen olaylara rastlanmaktadır. Bu nedenle kişinin COVID tanısı almış üzere gerekli tedbirleri almaya devam etmesi gerekmektedir.
4. COVID-19 tedavisi almış ve düzgünleşmiş bir bireyde hastalık hala müspet çıkabilmektedir. Bu durumda ne yapılmalıdır?
Bu bahiste yapılmış pek çok çalışma vardır. Bağışıklık sistemi baskılanmış şahıslarda ve hastalığı ağır geçirip, çeşitli etken unsurlu ilaçları kullanarak geçiren bireylerde olumluluk daha uzun ( 20 güne kadar) sürmektedir. Birtakım yayınlarda 86 güne kadar uzayan PCR olumlu sonuçlarına rastlanmıştır. Lakin bunların etraflarına hastalığı bulaştırmadıkları gösterilmiştir. Testlerin meyyit virüs parçacıklarını tespit ettikleri bilinmekte ve testlerin cut-off pahaları (virüs ölçüsünü belirleyen sonlar ) farklı olabilmektedir. Bunun yanında hastalığı hafif ya da orta şiddette meskeninde geçirmiş şahıslarda de uzayan COVID PCR test sonuçlarına rastlanmaktadır. Bu bireylerden alınan burun, geniz ve boğaz sürüntülerinde canlı virüs saptanmamakta ve bu şahısların bulaştırıcı olmadığı varsayılmaktadır. Bir çok ülkede izolasyon mühletinden (genellikle 10 gün) sonra yeni temas hikayesi yoksa tekrar test yapılmamakta ve izolasyon mühletlerine son verilmektedir. Hastalığın klinik bulguları düzelmiş ve ortalama 10-14 günlük mühlet geçmişse negatif test sonucuna güvenilebilir.
5.Tat ve koku kaybı durumunda ne yapmalıdır?
Tat ve koku kaybı yitiminde tedavi kapsamında kimi ilaçlar, B-kompleks vitaminleriyle birlikte, öbür vitamin ve mineral desteklerinin kullanılması önerilebilmektedir. Koku kaybında kullanılan bir tedavi metodu ise koku rehabilitasyonudur. Koku rehabilitasyonu Kulak Burun Boğaz uzmanları tarafından uygulanan, meskende de rahatlıkla yapılabilen tedavilerden biridir. Uzayan, tam ya da kısmi koku kaybı durumlarında uygulanabilir. Koku rehabilitasyonunda birtakım koku idmanları bulunmaktadır. Kahve, lavanta, mentol üzere güçlü kokularla koku sonu uyarılmaktadır.
6. COVID-19 enfeksiyonu sonrası tat ve koku kaybı ne kadar müddette geri gelmektedir?
Bazı hastalarda koku ve tat sorunları COVID-19’un tek semptomu olabilmektedir. COVID-19 nedeniyle koku alma rahatsızlığının görülme oranları yapılan birinci çalışmalarda 33,9 iken son yapılan çalışmalarda 75’e kadar yükselmiştir. Genel olarak koku ve tat sorunları bayanlarda erkeklerden daha sık görülmektedir. Tat ve koku kaybının gitmesi ve daha sonra geri gelmesi şahıstan bireye değişebilmektedir Ekseriyetle ortalama 4 haftada düzelmektedir, lakin 6 ay a kadar süren olaylar izlenmiştir.
7.Solunum şikayetleri devam eden hastalar nasıl bir yol izlemelidir? Teneffüs işlev testi yapılmalı mıdır?
Hastalığa bağlı olarak nefes sorunları yaşayan hastalar kesinlikle doktora başvurmalıdır. Bu hususta teneffüs işlev testi gerçek teşhis konulabilmesi ve tedavi planlaması açısından önerilmektedir. Akciğerlerin çalışma performansını ölçmeye yarayan teneffüs işlev testi hastalık süreci bittikten 1 aydan evvel önerilmemektedir. 1 ay sonrasında şikayetleri devam eden hastalara teneffüs işlev testi yapılabilir.
8.COVID-19 enfeksiyonu atlatmış lakin nefes sorunları devam eden bireyler ne yapmalıdır?
COVID-19 virüsü kimi hastalarda akciğerleri kıymetli ölçüde etkilemektedir. Hastalığı hafif atlatan bireyler dahi negatife döndükten sonra nefes sorunu ya da göğüs bölgesinde hassasiyet hissedebilmektedir. Bu durumda kesinlikle uzman yardımı alınmalıdır. Bu tıp sıkıntılarda teneffüs rehabilitasyonu değerli bir tahlil sunabilmektedir.“Pulmoner Rehabilitasyon” yani teneffüs fizyoterapisi; şahsa mahsus olarak planlanan, akciğer hastalarının tedavisini amaçlayan, bireylerin günlük hayatta daha kaliteli nefes alıp vermesini hedefleyen rehabilitasyon programıdır.Solunum fizyoterapisi ekseriyetle hastalığı noninvaziv teneffüs takviyesi, ventilatör dayanağı ile geçiren hastalara da hastaneden taburcu olduktan sonra hastanın kalp ve akciğer durumu değerlendirildikten sonra önerilmektedir. Bu tedavi uzman teneffüs fizyoterapistleri tarafından uygulanmalıdır.
9.COVID-19 sonrası beden ağrıları devam ediyorsa ne yapılmalıdır?
COVID sonrası yorgunluk, kas ağrıları, konsantrasyon bozuklukları sık görülen şikayetlerdir. Hastalığı ve oluşturduğu ruhsal durumun da bunda tesiri olmaktadır. Hastalık sonrası kesinlikle doktora başvurarak tetkikleri yaptırmak denetimden geçmek gerekmektedir. Ağrıların devam ettiği durumlarda uzman tabip gerekli görürse D vitamini ve magnezyum destekleri uygulanabilmektedir.
10. COVID-19 enfeksiyonu kalp ve beyni de tesirler mi?
COVID-19 enfeksiyonu atlatmış bireylerde kalp ve beyin dahil çoklu organ tesirleri olabilmektedir. COVID-19, akciğer, böbrek ve deri işlevleri dahil olmak üzere beden sistemlerinin hepsini olmasa da birçoklarını etkileyebilir. Çoklu organ tesirleri ve otoimmün hastalıklar COVID-19’dan sonra ortaya çıkabilmektedir. COVID sonrasında kişi bir rahatsızlığı olduğunu düşünüyorsa, teşhis ve tedavi seçenekleri için ilgili tıbbi branş ya da branşlara başvurması gerekmektedir.
11. Hastalığı atlatmış şahısların bel, boyun ve sırt ağrıları geçmiyorsa ya da geçmeyen yorgunluk ile karşı karşıya iseler ne yapmalılar?
COVID-19’a yakalanan bireylerde hastalık boyunca ya da sonrasında bel, boyun, sırt ve ense bölgesinde ağrılar ve kronik yorgunluk görülebilmektedir. Test sonucu negatife döndükten sonra İş ve toplumsal hayatlarına geri dönüş yapan bireylerin bu nedenle hayat kalitesi olumsuz etkilenebilmektedir. Bu durumda doktora bilinçsiz kas gevşetici ya da ağrı kesici kullanımından kaçınılması ve kesinlikle doktora başvurulması kıymetlidir. Çeşitli fizik tedavi uygulamaları ya da uzman denetiminde medikal tedaviye başlanması gerekebilmektedir. Bu sayede şikayetlerden kurtulup ağrısız bir yaşama kavuşmak mümkün olabilmektedir.
12.COVID-19 atlatmış bir kişi antikor üretmiş midir? Tedbir almayı bırakabilir mi?
Antikor üretimi kişinin kendi bağışıklık sistemiyle alakalı bir durumdur. COVID-19 enfeksiyonu sonrası hastalığın şiddeti, hastanın yaşına ve başka hastalıklarının varlığına bağlı olarak az ya da çok antikor üretilmektedir. Bu antikorlar vakitle, ortalama 3-6 ay içinde azalmaktadırlar. Antikorların tekrar hastalanmayı 3-6 ay civarında engelleyebileceği varsayılmakla birlikte yeni mutant virüslerin ortaya çıkması ile bir arada koruyuculuk azalmakta, bu müddetlerden daha evvel tekrar Covid-19 geçiren şahısların artmaya başladığının bilinmesi gerekir. Antikorlar uzun müddet koruyuculuk sağlamadığı için ve mutasyona uğramış varyantların ortaya çıkmasıyla birlikte tekrar hadiselerinin artmasından ötürü önlemlerin, hastalanmadan evvelki üzere devam ettirilmesi gerekmektedir. Bu sebeple “maske, aralık, hijyen” kurallarına herkesin uymaya devam etmesi gerekmektedir.
13. COVID-19 enfeksiyonu sonrası beslenme nasıl olmalıdır? Gündelik hayatta nelere dikkat edilmelidir?
- Sağlıklı beslenme kuralları çerçevesinde tuz ve şekerden uzak durarak, vitamin içerikleri yüksek, bol, taze zerzevat ve meyve tüketilmelidir.
- Sağlıklı protein kaynakları olan beyaz et ve balık tüketilmeli ve günde 2-2,5 litre su içilmelidir. Bağışıklığın güçlü olması sistemli ve kaliteli bir uykuyla yanlışsız orantılıdır. Günde uykuya 7-8 saat ayırmak gerekmektedir.
- Pandemi periyodunda meskenlerde fazla vakit geçirmek hareketsiz kalmaya ve fazla kilo alımına neden olabilmektedir. Bu devirde de tertipli antrenman yapılmalı ve gündelik hayatta daha fazla hareket edilmelidir.
- 50 yaş ve üzerinde olanlar idman yapmadan evvel bir tabibe istişareli ve yapabilecekleri antrenmanları mümkünse bir fizyoterapistle belirlemeleri gerekmektedir.
- Mümkün olduğunca kalabalıktan uzak durarak burun ve ağzı kapatacak biçimde maske kullanarak, meskeni sık havalandırarak tedbirlere devam edilmelidir.
- Hastaların birçoklarına virüs yakınlarından, aile içinden bulaştığı görülmektedir. İşe gitmek durumunda olan aile bireylerinin dışarıda daha dikkatli olmaları, kalabalık, havasız ortamlarda bulunmaktan kaçınmaları gerekmektedir.
- Hasta şahısla temas kuşkusu durumunda rastgele bir şikayet olmadan dahi konutta izolasyona başlamaları değerlidir.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
