Boğaziçi Üniversitesi öğretim üyesi Ulaş Tezel’in yürütücülüğünü yaptığı projede, Türkiye’nin en kirli akarsuyu olan Ergene Nehri’ndeki kirliliğin boyutu tahlil edildi. Proje kapsamında Ağustos 2017’den Mayıs 2018’e kadar 75 farklı noktadan dört mevsim boyunca su örnekleri alındı ve bölgede bulunan organize sanayi bölgelerinin atık sularını kâfi seviyede arıtmadan ırmağa verdikleri gözlemlendi.
Analiz edilen 250 tane kirleticinin her birinin kaynağının tespit edilmesinin yanı sıra ırmakların su kalitesinin idaresinde karar-destek sistemi fonksiyonu görecek bir yazılım da geliştirildi. Bu yazılım, tüm Avrupa akarsu ağının su kalitesinin sürdürülebilir idaresini hedefleyen memleketler arası bir projede de kullanılacak.
TÜBİTAK Öncelikli Alanlar Ar-Ge Projeleri Destekleme Programı (1003) tarafından fonlanan ve farklı üniversitelerden paydaşların da yer aldığı proje, Boğaziçi Üniversitesi Etraf Bilimleri Enstitüsü öğretim üyesi Doç. Dr. Ulaş Tezel tarafından yürütüldü. 75 başka noktadan dört mevsim boyunca alınan örneklerle 250 mikrokirleticinin incelendiği araştırma, bir ırmağın bu derece kapsamlı incelendiği birinci çalışma olarak da literatüre geçti.
Mikrokirleticiler seviyesinde birinci araştırma
Ergene Irmağı için makrokirleticiler seviyesinde yapılmış çok sayıda araştırma olmasına karşın, birinci kez ırmak mikrokirleticiler seviyesinde tahlil edildi. Ulaş Tezel bu kirleticiler ortasındaki farkı şöyle açıkladı: “Makrokirleticiler konsantrasyonları yüksek kirleticiler. Mikrokirleticiler ise suda mikro gram/litre ya da nano gram/litre üzere çok düşük konsantrasyonlarda bulunan kirleticiler. Makrokirleticiler sudaki oksijeni tüketerek örneğin yosun patlamalarına neden olurken mikrokirleticilerin tesirleri insan sıhhatini tehdit edebilecek boyutlarda olabiliyor.”
Ergene’nin parmak izi kirleticisi: HMMM
Araştırmaya nazaran her mevsim görülen HMMM (hekza metoksimetil melamin) isimli kimyasal Ergene Nehri’ne has parmak izi kirletici sayılıyor. Çok geniş bir kullanım alanı olan bu kimyasal alınan her örnekte var: “HMMM’in Meriç Nehri’ne gerçek konsantrasyonu azalıyor lakin kütlesi Ergene boyunca neredeyse hiç değişmiyor. Bilhassa dokuma sanayisi kaynaklı kirlenmenin olduğu bölgelerde yüksek oranda karşımıza çıktı. Bunun üzere kirleticiler Ege Denizi’ne kadar ulaşabilecek ve oradaki suyu da tehdit edebilecek yapıda zira ayrıştırılmaları kolay değil.”
Avrupa’daki ırmaklar de tahlil edilecek
Projede hangi kirletici kaynağının ırmağı nasıl etkilediğini iddia eden bir yazılım da geliştirildi. FEnCY isimli bu yazılımın yalnızca Ergene için değil tüm havzaların su idaresi için kullanılabileceğini belirten Tezel, Avrupa Birliği bünyesinde desteklenen ve Avrupa’dan 28 farklı araştırma merkezinin birleşerek oluşturduğu bir program olan CHIST-ERA tarafından fonlanacak bir projede de yer alacak. Mart 2021’de başlayacak bu projede, Avrupa akarsu ağı için de su kalitesi idare ve erken ikaz sistemi geliştirilecek:
“Bu projede elimizde çok fazla data olduğu için Ergene üzerine yaptığımız çalışmayı bir örnek olarak kullanacağız ve Ergene Nehri’ne IoT ile ölçüm yapan bir istasyon kuracağız. Bu istasyon etraftaki meteoroloji ve müşahede istasyonlarının datalarından de yararlanarak tertipli ölçüm yapacak. Örneğin, bir bölgeden ırmağa yüksek dozda kimyasal içeren atık su bırakıldığında suyun ulaşacağı başka bölgelere haber verecek ve böylelikle oralarda sulama yapılmayacak. Daha sonra topladığımız bu datalarla Avrupa’daki ırmakların su kirliliğinin simülasyonunu yapacağız.”
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
