Covid-19 pandemisiyle uğraşta aşılamanın ehemmiyetine işaret eden uzmanlar, aşıyı destekleyenler, aşıyı reddedenler ve aşıdan kaçınanlar diye üç küme olduğunu fark etmek gerektiğini vurguluyor. Uzmanlar, bilhassa aşı derdi olanlarla motivasyonel yaklaşımlarla görüşmenin aşılanma oranlarını arttıracağını kaydetti. Uzmanlar, aşı olmadan evvel ya da aşı olduktan sonra aşının biyolojik tesirinden bağımsız olarak ortaya çıkan birtakım psikiyatrik belirtilere de dikkat çekiyor.
Üsküdar Üniversitesi NP Feneryolu Tıp Merkezi Psikiyatri Uzmanı Yrd. Doç. Dr. Barış Önen Ünsalver, aşı derdiyle aşıyla ortaya çıkan psikofizyolojik belirtilere ait bilgi verdi.
Pandemiyle gayrette aşılama önemli
Covid-19 pandemisinin idaresinde aşılanmanın büyük kıymet arz ettiğini belirten Yrd. Doç. Dr. Barış Önen Ünsalver, devletin aşılanmanın yaygınlaşması için büyük efor sarf etmesine rağmen pandeminden evvel filizlenmeye başlamış olan genel aşı zıtlığının Covid-19 aşılarıyla da devam ettiğini söyledi.
Bir yandan bilgi yığınında boğulurken bir yandan asıl bilinmesi gereken bilgilerin paylaşılmadığını kaydeden Yrd. Doç. Dr. Barış Önen Ünsalver, “Bir yandan da içinde yaşadığımız hakikat ötesi (post-truth) çağında psödobilim (yalancı bilim) insanları kendi gerçeklerini yaratarak büyük bir baş karışıklığına neden oluyorlar.” dedi.
Aşı olma ihtimali olan küme ortada eziliyor
Aşıyı savunanlar ve aşı zıtları biçiminde bir kutuplaşmayla aslında aşı olma ihtimali olan bir kümenin ortada ezildiğini belirten Yrd. Doç. Dr. Barış Önen Ünsalver, “Bu küme aşıdan kaygılanan, çekinen fakat ne aşı ne de bilim zıddı olmayanlar. Onlar da aşı tersleriyle tıpkı potada eritiliyorlar. Üstelik kendilerine yöneltilen “cahil” “sorumsuz” “bencil” suçlamalarıyla aşı korkularıyla ilgili kimseyle de konuşamıyorlar. Aşıdan kaygılanan ve kaçınan birçok kişi hem kimseye ziyan vermemek ismine hem de COVID-19 olmaktan kaygı duyduklarından aslında toplum içine fazla çıkmadan izole bir hayat sürdürmek zorunda kalıyorlar.” dedi.
Aşı derdi olanlar motive edilebilir
Aşıyı destekleyenler, aşıyı reddedenler ve aşıdan kaçınanlar diye üç küme olduğunu fark etmek gerektiğini vurgulayan Ünsalver, bilhassa aşı korkusu olanlarla motivasyonel yaklaşımlarla görüşmenin aşılanma oranlarını arttıracağını kaydetti.
Psikiyatrik belirtiler olabilir
Aşı olmadan evvel ya da aşı olduktan sonra aşının biyolojik tesirinden bağımsız olarak ortaya çıkan kimi psikiyatrik belirtiler olabileceğine dikkat çeken Yrd. Doç. Dr. Barış Önen Ünsalver, “Bu psikiyatrik belirtileri yaşayan bireyler, aşının yan tesir ortaya çıkardığını düşünerek daha da çok kaygılanabilir ve korkuyla bağlı fizikî belirtiler daha da artabilir. Aşıya verilebilecek psikofizyolojik karşılıklar bilinirse psikiyatrik müdahale ile bu belirtiler ortadan kalkacağı için aşıdan korkma ve kaçınma azalacaktır.” diye konuştu.
Üç farklı psikofizyolojik belirti görülebilir
Aşıyla ortaya çıkan üç farklı psikofizyolojik belirti kümesi olabileceğini kaydeden Yrd. Doç. Dr. Barış Önen Ünsalver, bunlardan birincisinin akut gerilim reaksiyonu olduğunu belirterek şunları söyledi:
“Bu tüm memelilerde tehdit/ tehlike durumlarında devreye giren ve vücutta otonom yani kendi başına şuurun denetimi olmadan faaliyet gösteren hudut sisteminin sempatik kolunun faaliyete hâkim olması sonucu kişinin tehdit/tehlikeden kaçtığı ya da savaştığı durumdur. Sempatik hudut sistem faaliyetinin artması sonucunda kalp atım suratında artış (çarpıntı), süratli nefes alıp verme ve bunun sonucunda baş dönmesi ya da göz kararması, nefes almakta zorlanma, ellerde ve ayaklarda uyuşma, terleme, titreme üzere fizikî belirtiler olur.
Stres karşılığı, aşıya reaksiyon biçiminde yorumlanabilir
Aşı sonrası bu karşılık ortaya çıkarsa kişi aşıya alerjik bir cevap verdiğini ve bu yüzden boğulup öleceğini düşünebilir ve bunun sonucunda akut gerilim belirtileri daha da çok artarak kişi bir kısır döngüye girebilir. Bunları deneyimlemek birçok kişi için travmatik olabilir. Zira kişi bunu bir gerilim cevabı değil, aşıya reaksiyon olarak yorumlayabilir. Kimileri ise bunun aşıya verilen gerilim karşılığı olduğunu bilse bile tüm bu bedensel belirtileri deneyimlemek o kadar ürkütücü olabilir ki kişi hem ikinci doz aşıdan kaçınacaktır hem de etrafa aşının kaçınılması gereken bir şey olduğunu aktaracaktır.”
Baş dönmesi, göz kararması, bayılma ortaya çıkabilir
Aşıya verilebilecek ikinci psikofizyolojik cevabın “vazovagal tepki” olduğunu belirten Yrd. Doç. Dr. Barış Önen Ünsalver, “Bu kan görünce ya da iğne yaptırdığında bayılan kişilerdekine emsal bir durumdur. Birtakım şahıslarda gerilime karşılık olarak sempatik hudut sistemi baskın faaliyet gösterirken birtakım bireylerde ise karşı sistem olan parasempatik sistem gereğinden fazla faaliyet göstererek bunun sonucunda baş dönmesi, göz kararması, mide bulantısı, terleme ve bayılma olabilir. Bu bireylerde parasempatik faaliyetin baskın olması sebebiyle tansiyon düşüklüğü olur ve beyne kâfi kan pompalanmadığı için kısa vadeli şuur kaybı olabilir.” ikazında bulundu.
Kas güçsüzlüğü, felç üzere hissetme yaşanabilir
Üçüncü ve en az olan psikofizyolojik cevabın ise disosiyatif nörolojik belirtiler olduğunu tabir eden Yrd. Doç. Dr. Barış Önen Ünsalver, “Bunlar nörolojik ya da öbür bir tıbbi sebebi olmayan ruhsal kökenli kas güçsüzlüğü ve hatta felçmiş üzere hissetme, konuşmada bozulma, şuur bulanıklığı, epilepsiyi taklit eden nöbetler biçiminde olabilir. Bu belirtiler aşıdan çabucak sonra ortaya çıkmayıp birkaç gün sonra gelişebilir ve bu sebeple aşıya bağlı olarak yorumlanma ihtimali en yüksek olan belirtilerdir.” diye konuştu.
Yrd. Doç. Dr. Barış Önen Ünsalver, aşı olmayan ve aşıdan kaygılanan bireylerin, aşı olma tecrübesi sonrasında kimlerin ne tıp etkilenme yaşadığına dair artmış seçici bir dikkat halinde olduklarından bu tıp psikofizyolojik cevapları da aşıyla ilişkilendirebileceğine dikkat çekti.
Aşıların yan tesirleriyle ilgili bilgi verilmeli
Kaygısı yüksek şahısların kaygılandıkları husus neyse onunla ilgili kendi olumsuz beklentilerini destekleyen ipuçlarını aradıklarını ve bilişsel bir çarpıtma ile bu dataları olduğundan daha büyük gördüklerini kaydeden Yrd. Doç. Dr. Barış Önen Ünsalver, kelamlarını şöyle tamamladı:
“Özellikle de aşı sonrası oluşan biyolojik yan tesirler açık bir biçimde raporlanmadığından yani bilgi eksikliğinden ötürü aşı telaşı olan kişi etrafında gördüğü duyduğu aşı sonrası ortaya çıkan her cins belirtinin aşıdan kaynaklı olduğu biçiminde bir indirgeme yapacaktır. Bu sebeple aşıların yan tesirleri bilimsel usullerle tespit edilip halka açık hale gelmelidir. Anksiyete bozukluğu sebebiyle ya da aşı anksiyetesi nedeniyle aşı olmaktan kaçınan şahıslar belirlenebilirse psikiyatrik takviyeyle aşı olmayı kabul etmeleri kolaylaşabilir.”
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
