Dünya genelinde ve ülkemizde ne yazık ki şu anda da olduğu üzere her yıl çok sayıda çocuk ve ergen birey, doğal afetlere maruz kalmakta ve bu afetlerden ruhsal, fizikî ve toplumsal olarak farklı hallerde etkilenebilmektedirler. İstanbul Okan Üniversitesi Hastanesi Psikoloji Uzmanı Kln. Psk. Müge Leblebicioğlu Arslan, açıklamalarda bulundu.
Doğal Afetler Depresyona Neden Oluyor
Yapılan çalışmalarda çocuk ve ergenlerin yangın ve sarsıntı üzere doğal afetlerden yetişkinlere nazaran ruhsal açıdan daha fazla etkilenebildikleri, bu tesirin seviyesinin ise çocuğun yaşı, ebeveyn tavrı, toplumsal medyaya ne biçimde maruz kaldığı, afete direkt ya da dolaylı olarak maruz kalıp kalmaması üzere faktörlerin değerli olduğu düşünülmektedir. Her ne kadar doğal afetlerin çocuk ve ergen bireyler üzerindeki ruhsal tesiri Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu ‘TSSB’ üzere düşünülsede her çocuğun afet sonrası birebir sorunu yaşayacağının düşünülmesi yanlış bir niyet yapısı olacaktır. TSSB’nun yanısıra depresyon, anksiyete, ahenk sıkıntıları, fobiler ve patolojik yas afetlerden sonra çocuk ve ergenlerden sonra en sık görülen ruhsal tesirler olduğu söylenebilir.
Anne Karnındaki Bebeklerde Afet Tesir Bırakabilir
Çocuk ve ergenlerin ruhsal yapılanmaları yetişkinlerden hayli farklıdır. Bu farklılıkları çocuk, ergen ve yetişkin olarak ayırmaktansa kelam konusu çocuk ruh sıhhati olduğunda yaş olarak gruplayarak bakmak, afetin çocuğun psikolojisi üzerinde meydana getirdiği etkiyi anlamak ismine daha sağlıklı olacaktır. Bu gruplama da bebeklik devri (0-1) hatta anne karnındaki periyot dahi çocuğun ruhsal yapılanması açısından hayli kıymetlidir. Bebekler fizikî yaralanmalar dışında afetlerden direkt etkilenmezler lakin bu devirde bebeğin psikolojisi üzerinde tesirli olan en kıymetli faktör ebeveynin tavrıdır. Bilhassa ebeveynin dertli tavır ve davranışları bebeğin inançlı bağını zedeleyebilir. Afetin, bebeğin ruh sıhhati üzerinde nasıl bir tesir oluşturacağının en kıymetli belirleyecisi bakım verenin afet karşında verdiği duygusal reaksiyonlardır. Anne nasıl hissediyorsa bebek o duyguyu alır ve o denli hisseder. Münasebetiyle afet karşında annenin yaşadığı telaş, kaygı ve gerilim hisler direkt bebeğe geçebilir ve güvensizlik hissini tetikleyebilir.
“Ya Ben Okuldayken Yangın Çıkar ve Ailem Beni Kurtaramazsa”
Okul öncesi periyotta (2-5 yaş) ise soyut gelişimi şimdi tam gelişmemiş çocuk, yaşanılan durumu manalandırmakta zorlanabilir. Bu periyotta çocuklar hislerini sözel yoldan çok davranışsal olarak tabir ederler. Bu yaş aralığında anne babaya çok bağlanma, bakım verenden ayrılmak istememe, huzursuzluk, apansız ağlama nöbetleri, parmak emme, bebeksi konuşmalar, altını ıslatma, tek başına uyumak istememe, yeme ve giyinme yetisini kaybetme üzere regresif davranışlar görülebilir.
Okul çağı çocukluk periyodunda (6-11 yaş) ise; bu devirlerde çocukta ağır bir dehşet duygusu oluşabilir. Bu durumda çocuk aileden farklı okul vb. bir yere gitmek istemeyebilir. Örneğin çocuk ‘ya ben okuldayken yangın çıkar ve ailem beni kurtaramazsa’ formunda düşünebilir. Öfke, saldırganlık reaksiyonu gösterebilir. Dikkati toplamada ve odaklanmada zahmet yaşayabilir. Bu durum akademik muvaffakiyetini olumsuz tarafta etkileyebilir. Mide bulantısı, baş dönmesi ve karın ağrısı üzere psikosomatik belirtiler gösterebilir. Uyku sorunları ve kabuslar görülebilir.
Ergenlik Devrinde (12-17 yaş) ise; ergenlik devrinin getirdiği fizyolojik ve ruhsal değişimlerle başa çıkmaya çalışan ergen afet sonrasında uyku bozuklukları, kabus görme, öfke sorunları, unsur ve alkol kullanımına yönelme, kendine ziyan verici davranışlar ve intihar eğilimi, sorumluluklarını yerine getirmek istememe ve özgüven eksiliği, depresif belirtiler, ahenk ve davranış bozuklukları görülebilir.
Çocuk ya da ergenler travmatik gerilim belirtileri göstermeleri için yalnızca travmatik olaya direkt maruz kalmaları gerekmeyebilir, travmatik olaya maruz kalmadan işitsel, yazılı, görsel toplumsal medya aracılığıyla, olaylarla ilgili kıssaları dinleyerek ya da ebeveyn tavırlarını gözlemleyerekte travmatik gerilim belirtileri gösterebilirler.
Çocukların Yangından Etkilenmemesi İçin Neler Yapılabilir?
- Öncelikle ebeveynlerin kendi ruh sıhhatini olumlu istikamette etkileyecek tavır ve davranışlarda bulunmaları hatta gerekli görüldüğünde bir uzmandan takviye almaları hayli kıymetlidir. Daha öncede söylediğim üzere anne kendisini nasıl hissediyorsa çocukta o denli hisseder. Ebeveyn ve çocuk ortasında kurulan inançlı bağın çocuğun ruh sıhhatinde uygunlaştırıcı bir gücü vardır. Münasebetiyle bu periyotta bilhassa ebeveynin dengeli, şefkatli, ilgili ve kapsayıcı tavrı çocuğun ruh sıhhatini olumlu istikamette tesirler. Ebeveyn çocuğunu gözlemleyen, izleyen bir rol takınarak çocuğun muhtaçlığını belirlemeli ve desteklemelidir.
- Bu süreçte çocuklara tabiat olaylarını anlatırken son derece dikkat gösterilmeli ve uygun sözcükler seçilmelidir. Çocuğun yaşına, mizacına uygun sözler kullanarak bağlantı kurulmalıdır. Ebeveyn bağlantı kurarken bir şey yok, sorun yok üzere çocuğu kandıracak palavra cümleler kullanmaktan kaçınmalıdır. Siz sözel yolla söylemeseniz bile çocuk ya da ergen ebeveynin tavırlarından, beden lisanından korkuyu anlar ve hisseder. Ayrıyeten bu durumun tam aksi olan abartılı anlatımlardan da kaçınılmalıdır. Bu biçim irtibatlar çocukta var olan dert hissinin daha çok artmasına neden olur. Çocuğa hazır olmadığı bilgileri aktarmaktan kaçınılmalıdır.
- Ebeveyn çocuğa kendi hislerini söz etmelidir. Ayrıyeten çocuğun hislerini söz etmesini desteklemelidir. Bu durumu kendi hislerinden örneklendirerek teşvik etmelidir. Örneğin; ‘Bazen çok korkabiliyorum, bazen daha memnun olabiliyorum. Bir ortada farklı hisler yaşabiliriz.’ Ayrıyeten ebeveynler his sözünü fotoğraf ve oyun yoluyla da teşvik edebilirler. Unutulmamalıdır ki oyun çocuğun lisanıdır.
- Çocuklarla yaşanılan olayla ilgili ne hissettikleri ve ne düşündükleri hakkında konuşulabilinir. Acil durumlar karşısında neler yapılabileceği üzerinden çocuklarla konuşulması çocuğun kendisini inançta hissetmesini sağlar.Ebeveynler kendileri arkasında konuşurken bile, çocuğun ruhsal yapılanmasına uygun olmayan anlatımlarda bulunulmamlı, görsel ayrıntılar paylaşılmamlı ve toplumsal medyaya çocuğun maruz kalmamasına dikkat edilmelidir.
- Tüm bu süreçte çocuğun günlük rutinlerine sadık kalınmalıdır. Rutinler sayesinde çocuk hayatının olağan bir halde devam ettiğini tertibinin bozulmadığını fark eder, kendini inançta hisseder ve rahatlar. Hasebiyle hem ailenin hemde çocuğun olabildiğince birebir nizamda yemek yemesi, uyuması vb. nizamları devam ettirmesi çocuğun ruh sıhhati açsından esirgeyici bir rol oynadığı söylenebilir. Son olarak, şayet çocuğunuz ağır bir his durum içerisindeyse, bu his durumuyla baş etmekte zahmet yaşıyorsa, bunun sonucunda fonksiyonelliği olumsuz tarafta etkileniyorsa, odaklanma, dikkat, yeme ve uyku sorunları varsa, regresif davranışlar devam ediyorsa bir Psikoloji uzmanından takviye alınması çocuk ve ergenin ruh sıhhati açısından daha sağlıklı olacaktır.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
