Dünyayı bekleyen fakat pandemi ile birlikte gündemden düşen bir diğer global sorun iklim krizi her geçen gün tesirini göstermeye devam ediyor. Elektrik tedarikçileri karşılaştırma internet sitesi encazip.com’un kurucusu Çağada Kırım, giderek artan kuraklık riskinin elektrik üretim kaynaklarını da tehdit ettiğine dikkat çekiyor. Kırım, “Kuralık nedeniyle elektrik üretimi azalıyor fakat tüketimdeki artış durmuyor. Geçtiğimiz günlerde elektrik tüketim rekoru kırıldı. Son günlerde yapılan elektrik artırımının ardında yatan faktörlerin başında ise kuraklık geliyor.” diyor.
İklim kriziyle birlikte gelen kuraklık riski birçok ülkeyi olduğu üzere Türkiye’yi de tehdit ediyor. Tarım ve Orman Bakanlığı Meteoroloji Genel Müdürlüğünün yayınladığı Yağış İndeksi metoduyla oluşturulan kuraklık haritasına nazaran, Aralık 2020-Mayıs 2021 tarihleri ortasında Batı Karadeniz, Kuzey Ege ve Marmara Bölgesinin bir kısmı haricinde Türkiye’nin tüm kentlerinde belli düzeylerde kuraklık görüldü. Bu durum, elektrik konseyi gücünün değerli bir kısmını oluşturan hidroelektrik santrallerinde elektrik üretiminin aksamasına ve dolayısı ile gerekli elektriğin fosil kaynaklı santrallerden sağlanmasına neden oluyor. Buna geçtiğimiz yıllarda fiyatlandırmadaki dengesizlikler yüzünden kapanan ya da yurt dışına taşınan doğal gaz çevrim santrallerinden ötürü kaybolan konseyi güç, yüksek kömür fiyatları ve rüzgar gücü üretimindeki düşüş de eklenince elektrik borsasındaki elektrik ünite fiyatları rekor düzeylere ulaştı.
Elektrik maliyeti artırımlı fiyatın da üstünde kaldı
Bu nedenlerden ötürü artan elektrik üretim ve tedarik maliyetleri Temmuz ayında tüketicilere elektrik artırımı olarak yansıdı. Temmuz ayının birinci 12 günü için borsadaki elektrik ünite maliyeti 0,53 TL/kWh olurken buna 0,13 TL/kWh YEKDEM ünite maliyeti de eklenince elektrik tedarik maliyeti 0,63 TL/kWh dolaylarında seyrediyor. Temmuz artırımı ile birlikte 0,47 TL/kWh’e ulaşan konut ve 0,71 TL/kWh’e yükselen iş yeri elektrik tarife fiyatlarının dahi maliyetlerin altında ya da sonda kalması kısa vakit içinde elektrik fiyatlarına bir artırım daha olması ihtimalini güçlendirdi.
Su, tüm elektrik üretim kaynaklarının bir ihtiyacı
Kuraklık birçok alanı olduğu üzere güç üretimini de tehdit ediyor. Zira su yalnızca HES’ler için değil, tüm güç üretim kaynakları için gerekli. Memleketler arası Güç Ajansının bilgilerine nazaran, güç üretim tesisleri her yıl 340 milyar metreküpün üzerinde su kullanıyor ve ortalama 50 milyar metreküp su tüketebiliyor. Hasılı su ve su buharı tüm güç üretim kaynakları için çok kıymetli bir pozisyonda. Kuraklığın artmasıyla birlikte tüm bu güç üretim kaynaklarını sıkıntı bir süreç bekliyor.
Üretimi olduğu kadar tüketimi de etkiliyor
Kuraklık yalnızca elektrik üretimini değil, tüketimini de etkiliyor. Örneğin, yağış azaldığında çiftçiler tarlalarını kendi imkanlarıyla sulamak zorunda kalıyor. Bu da ekstra bir elektrik tüketimi manasına geliyor. Sıcaklıklar arttıkça tüketicinin serinlemek için daha fazla klima çalıştırması, soğutma sistemlerini daha fazla kullanması da elektrik kullanımını artıran bir öteki etken.
Elektrik üretiminin üçte biri su kaynaklı santrallerden
Türkiye’de geçtiğimiz yıl elektrik gücü üretimi konseyi gücünün yüzde 32’si hidroelektrik santralleriyken geçtiğimiz yıl toplam üretilen elektriğin yüzde 26’sı bu santrallerde üretilmişti. 2021’in şimdiki bilgilerine nazaran ise elektrik üretim konseyi gücünün yüzde 35’i su kaynaklı üretime dayalı santrallerde. Başlı başına bu bilgi, kuraklığın elektrik üretiminin üzerindeki tesirinin ne derece büyük olabileceğini gösteriyor.
2020 yılının Nisan ayında toplam elektrik muhtaçlığının yarısı su kaynaklı santrallerden karşılanırken bu yılın Nisan ayında hidroelektrik santrallerden üretilen elektrik gücünün ölçüsünde yüzde 12’lik bir düşüş oldu. Tıpkı periyot için geçtiğimiz yıldan bu yıla elektrik üretiminin yüzde 30 artmasıyla birlikte su kaynaklı üretimin toplam elektrik talebindeki hissesi yüzde 30’lara geriledi. Hidroelektrik santrallerinden üretilemeyen elektrik için ise en cazip alternatif olan doğalgaz kaynaklı santraller devreye alındı. Böylelikle yabancı kaynaklı ve döviz cinsi maliyeti olan doğalgazdan elektrik üretimi yüzde 263 artış gösterdi.
Güneş, jeotermal ve biyokütle üzere yenilenebilir kaynaklı santrallerden üretilen elektrik gücünün hatrı sayılır bir halde yükselmesi sevindirici bir gelişme olsa da bu kaynakları kullanarak tüm elektrik gereksiniminin karşılanması kısa vadede mümkün değil. Lakin tekrar de 2021 yılında tüm başka yenilenebilir kaynaklardan üretilen elektrik gücünün hissesinin daha da artması bekleniyor.
Bunların yanı sıra hidroelektrik santrallerinden güç üretimi azalırken güneş gücü santrallerinden (GES) elektrik üretiminin artması kelam konusu. HES’ten azalan güç üretimine karşı bir öteki yönelim ise doğal gazdan üretilen güç. Lakin geçtiğimiz yıllarda yaşanan dengesizlik, bilhassa de küçük ve orta büyüklükteki doğal gaz santrallerinin kapanmasına neden oldu. Mevcut doğal gaz kaynaklı santraller ise görece büyük ve elektrik üretim maliyeti daha yüksek. Ayrıyeten doğalgaza olan talebin artması, endüstride ve farklı gayelerle da kullanılan gazın fiyatının artmasına ve yeniden elektrik fiyatlarının yükselmesine neden olabilir.
“Elektrik fiyatlarının daha da artması muhtemel”
Susuzluğun elektrik fiyatlarında yarattığı tehdide dikkat çeken elektrik tedarikçileri karşılaştırma internet sitesi encazip.com’un kurucusu Çağada Kırım, “Özellikle son yıllarda ülkemizde su kaynaklı santrallerin konseyi gücü bir epey arttı. Bu durum olağan şartlar altında güç kaynaklarının yerlileştirilmesi için çok kıymetliydi. Lakin iklim değişikliklerinin tesiri ile bu yıl karşılaştığımız kuraklık, elektrik piyasasının çok makus etkilenmesine neden oldu.” diyerek kelamlarına şöyle devam ediyor:
“Elektrik konseyi güç portföyü beslenmeye emsal. Fakat istikrarlı beslenmek için tüm besinlerden yanlışsız bir ölçüde yenilmesi gerekir. Örneğin brokoli sağlıklı bir besin kaynağı olsa da her öğün brokoli yemek sıhhatsiz bir beslenmeye neden olur. Elektrik piyasasında da dengeyi sağlamak için, düzgün bir kaynak olsa da, suya bu kadar yüksek bir hisse verilmemesi, farklı kaynakların da isabetli bir idareyle portföye dahil edilmesi elzemdir. Hidroelektrik santrallerin eksiği için öbür santraller devreye alınsa bile en çok üretimin doğalgaz ve yabancı kaynaklı kömüre dayalı santrallerden gerçekleşmesini bekliyoruz. Kuraklığın, döviz kurlarının yüksek olduğu bir periyoda denk gelmesi ile elektrik maliyetleri süratle artıyor. Tüm bu faktörler Temmuz ayındaki elektrik zammını kaçınılmaz hale getirdi. Kuraklığın devam etmesi ve döviz kurlarının mevcut düzeyde seyretmesi durumunda önümüzdeki Ekim ayında, hatta tahminen de daha evvel, en az yüzde 15’lik bir elektrik artırımı daha kelam konusu olabilir. Tüketicilerin düşük fiyatlı elektriğe en kolay formda ulaşmasını sağlamak ana gaye olsa da bu fiyatlandırmanın kaçınılmaz olduğunu ve tüketici elektrik fiyatlarının maliyetleri karşılamaması durumunda ise yüksek elektrik fiyatlarından çok daha büyük meselelerin gündeme geleceğini, hatta elektrik kesintilerinin bile kelam konusu olabileceğini söyleyebiliriz.”
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
