Çocuğun giyinme, yemek yeme, ağız ve diş paklığı, tuvalet alışkanlığı üzere özbakım hünerlerinin yaş periyoduna uygun kazanımı ehemmiyet taşıyor. Özbakım maharetleri gelişimi için ebeveynlere tavsiyelerde bulunan uzmanlar, gözlemlemenin ve model olmanın değerine dikkat çekiyor. Uzmanlar, yaş yaş çocukta hangi özbakım hünerlerinin olması gerektiğini anlattı.
Üsküdar Üniversitesi Sıhhat Bilimleri Fakültesi Çocuk Gelişimi Kısmı Araştırma Vazifelisi Begüm Gamiş, erken çocukluk periyodunda özbakım gelişimine ait değerlendirmede bulundu.
Özbakım hünerlerinin, çocukların günlük ömür aktivitelerine (giyinme, soyunma, yemek yeme, ağız ve diş paklığı, tuvalet alışkanlığı dahil) katılmaya hazır olmaları için üstlenilen günlük vazifeler olduğunu belirten Begüm Gamiş, “Bu hünerler çocuk doğduğundan itibaren ebeveynleri ya da bakım verenleri tarafından karşılanmakta olup, çocuğun fizikî olgunluğa erişmesi ile birlikte bağımsız olarak bu marifetleri yerine getirebilmesi beklenmektedir.” dedi.
Tüm gelişim alanlarında olduğu üzere özbakım gelişiminde de kazanılması beklenen marifetlerin, çocukların gelişim düzeyleri ile birlikte farklılaşmakta ve bu hünerler birbirini tamamlayan bir sıra izlediğini kaydeden Begüm Gamiş, “Önemli olan çocuğun gelişim seviyesinin farkında olup, yapabileceği maharetleri çocuğun kritik devirlerde kazanması için takviye olmaktır.” diye konuştu.
Yaşa nazaran özbakım marifetleri nasıl olmalı?
Gamiş, yaşlara nazaran görülen özbakım hünerlerine ait şu bilgileri verdi:
3 Yaş
– Ellerini yıkayabilme (ancak kurulayabilme marifetinin kazanımı için şimdi vakte muhtaçlık vardır. Bu nedenle kurulama kısmında gerektiğinde dayanak olunmalıdır)
– Çatal ve kaşık yardımı ile yemek yiyebilme (herhangi bir kazaya sebep vermeyecek araç gereçlerin seçilmesi önemlidir)
– Kendi kıyafetlerini yardımsız giyebilme (başlangıç için esnek yapıda kıyafetler tercih edilmelidir)
– Dayanakla fermuar kapatabilme.
4-5 Yaş
– Ellerini ve yüzünü yıkayabilme
– Kendi giysisindeki büyük düğmeleri ilikleyebilme ve çözebilme (bu maharette düğmelerin boyutu değerlidir; marifetin tam manasıyla oturması 6 yaş bitimini bulacaktır)
– Yemek yerken gerçek araç-gereci kullanabilme
– Sözel ipucu yardımıyla sofra kurmaya yardımcı olabilme
– Dişlerini fırçalayabilme
– Yardımsız giyinebilme
– Kıyafetlerini askıya asabilme (boyunun yetişmesi için gerekli takviye gereçleri kullanılabilir)
6 Yaş
– Elini yüzünü yıkayıp kurulayabilme (bedeninin öteki kısımlarını yıkarken yardım edilmesi gerekebilir)
– Dişlerini uygun formda fırçalayabilme
– Hava durumuna uygun formda yardımsız giyinebilme ve soyunabilme
– Ayakkabılarındaki bağcıkları bağlayabilme
– Saçlarını uygun biçimde tarayabilme
– Bıçakla yumuşak yiyecekleri kesebilme (özellikle bununla ilgili fırsatlar yaratılması önemlidir)
– İstediği kadar tabağına servis tabağından yiyecek alabilme ve kendi yiyeceğini hazırlayabilme
– Günlük islerden birinin -sofrayı hazırlamaya yardım gibi- sorumluluğunu alabilme
Araştırma Vazifelisi Begüm Gamiş, özbakım hünerlerinin kazanımı için anne-babalara ve bakım verenlere tavsiyelerini şöyle sıraladı:
1. Gözlemleyin: Çocuğunuzun maharetleri kritik devirde kazabilmesi için, fizyolojik ve sosyo-duygusal açıdan hazır olup olmadığı gözlemleyin. Bu bahiste çocuğu asla zorlamayın.
2. Vakit verin, ivedi etmeyin: Gelişimin bir süreç olduğunu unutmayın. Bu nedenle çocuğa her beceriyi görmesi, denemesi, incelemesi için vakit verin; çabuk etmeyin. Buna uygun vakit ve yer planlamasını yaparak sabırlı ve şefkatli bir tavır içerisinde olun.
3. Kolaydan karmaşığa gerçek bir sıra izleyin: Özbakım marifetlerinin birbirini tamamlayan bir sıra takip ettiğini unutmadan, çocuğun düzeyine uygun kolay adımlarla marifet kazanımına başlayın.
4. Çocukların hislerini yaşamasına ve tabir etmesine fırsat verin: Hislerin tabiri maharetlerin sağlıklı bir biçimde kazanılmasındaki değerli adımlardan birini oluşturmaktadır. Çocukların hislerini tabir etmeleri için bol bol sohbet edin, örnek olarak çocuğu söze teşvik edin. Çocuğun bir formda tabir ettiği hisleri görmezden gelmeyin, onlarla alay etmeyin.
5. Beceriyi denemesi, incelemesi için imkân verin: Bilhassa tuvalet alışkanlığının kazanımında dışkısını incelemesine müsaade edin. Çocuğun birinci başta kendisinin bir modülü olarak gördüğü dışkısından ayrılmak istememesi çok olağandır. Bu bahiste dışkısı ile vedalaşması için kendisine vakit ayırın. Benzeri biçimde yemek yeme marifetinin kazanımında çocuğun yiyeceklere dokunması, onları koklaması ve tadına bakması için müsaade verin.
6. Model olun: Maharetlerin kazanımında çocuğun başındaki tüm soruları yanıtlayın ve model olun. Çocuğun sizi gözlemleyebilmesi ve taklit edebilmesi için vakit tanıyın.
7. Muhtaçlık duyduğunda takviye olun: Özbakım hünerleri çocuğun bağımsızlığını kazanmasında en değerli adımlardan biri olduğu için, marifet kazanımlarında da yalnızca çocuk gereksinim hissettiğinde takviye olun. Kendisini yalnız bırakmadığınızı, istediğinde yardım edebileceğinizi çocuğa kesinlikle belirtin.
8. Marifet kazanımını kolaylaştıran gereçlerden yararlanın: Her bir maharet için farklı gereçlerle çocuğun beceriyi kazanmasını kolaylaştırmak ve süreci keyifli bir hale getirmek kıymetlidir. Örneğin çeşitli kitaplar, oyuncaklar, müzikler vb. Bu kolaylaştırıcıları seçerken çocuğun yaşı, gelişim seviyesi ve ilgi alanını göz önünde bulundurun.
9. Kıyaslamayın: Her çocuk biricik olduğu üzere her çocuğun gelişimi de biriciktir. Ferdi farklılıkları göz arkası etmeden, öbür çocuklarla kıyaslamayın.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
